Najmłodsi pokrzywdzeni
Dziecko, tak jak każdy dorosły, może zostać pokrzywdzone przez wiele przestępstw. Zdarza się, że doświadcza ono przemocy ze strony szkolnych kolegów, zostanie przez kogoś napadnięte, okradzione czy też potrącone przez samochód. Jest to bardzo przykra i stresująca sytuacja zarówno dla dziecka, jak i dla całej jego rodziny. Takie zdarzenia zostawiają często trwały ślad w psychice dziecka, dlatego tak ważne jest, by ułatwić mu przejście przez wszystkie niezbędne formalności związane z wykryciem i ukaraniem sprawcy. Polskie prawo zawiera szereg przepisów, które stanowią o tym, jak postępować z pokrzywdzonymi dziećmi. Mają one na celu właśnie to, by dziecko jak najmniej odczuło związany z postępowaniem stres i nie przeżywało na nowo traumatycznych wydarzeń. Te specjalne regulacje zostaną wyjaśnione poniżej.
Co jeszcze mogę zrobić dla dobra mojego dziecka?
Pamiętaj, że dla dziecka najważniejsze jest wsparcie bliskich mu osób, dotrzymuj mu towarzystwa, rozmawiaj z nim, spraw, by czuło się rozumiane i kochane. Dobrym pomysłem jest konsultacja z psychologiem lub ośrodkiem zajmującym
się pomocą rodzinie. Dzięki temu lepiej zrozumiesz swoje dziecko i nauczyszsię, jak sam możesz mu pomóc. Jeśli nie dajesz sobie rady, możesz zdecydować, by pomocy Twojemu dziecku udzielił psycholog. Psycholog jest osobą wykwalifikowaną, mającą doświadczenie w pomocy dzieciom, które zostały pokrzywdzone przestępstwami, niewątpliwie więc pomoże Twojemu dziecku i Twojej rodzinie uporać się z tym ciężkim problemem.
Przykład:
Jaś został pokrzywdzony w wypadku drogowym podczas powrotu ze szkoły. Teraz co noc ma koszmary i budzi się z płaczem. Do tego jeszcze ma zeznawać w sądzie. Krystyna i Zenobiusz nie wiedzieli, jak mu pomóc, oboje starali się z nim rozmawiać, ale nie przyniosło to żadnych efektów. W takiej sytuacji poprosili o radę psychologa. On powiedział im, w jaki sposób powinni rozmawiać z Jasiem i jak mogą mu pomóc.
Co mogę powiedzieć dziecku, żeby je wesprzeć w tej trudnej sytuacji?
Jeśli Twoje dziecko zostało pokrzywdzone przestępstwem, przede wszystkim uświadom je, że to nie jego wina, że nie ponosi odpowiedzialności za to, co uczynił ktoś inny. Poinformuj je także, że występując jako świadek, spełnia bardzoważne zadanie, działa dla dobra całego społeczeństwa i pomaga podjąć sędziemu sprawiedliwą decyzję. Wytłumacz mu, że podstawowym zadaniem świadka jest mówienie prawdy. Jeśli mówi prawdę, nie zostanie ukarany, bo postępuje słusznie. Nie ucz jednak dziecka, co ma powiedzieć, istotne jest, by jego zeznania miały charakter spontaniczny i autentyczny.
Przykład:
Tosia płacze, bo przestraszyła się groźby kolegi i oddała mu swój telefon komórkowy. Krystyna powinna wytłumaczyć Tosi, że nie ma w tym jej winy, to kolega zachował się bardzo źle, a ona po prostu bała się o siebie i dlatego oddała mu
telefon.
Czy dziecko musi zeznawać w sądzie, jeśli przed rozprawą już wszystko zeznało, a nie istniał obowiązek jednokrotnego przesłuchania?
Niestety tak. Sąd rozpoznając sprawę, zawsze będzie chciał osobiście porozmawiać ze świadkiem i zadać mu pytania, by uzyskać pełniejsze informacje na temat popełnionego przestępstwa. Nie możesz zatem odmówić wyrażenia zgody na przesłuchanie Twojego dziecka przez sąd. Nie ma również reguły ustalającej pewną minimalną granicę wieku, od którego dziecko może zostać przesłuchane. Jeśli pojawią się wątpliwości, czy dziecko jest dostatecznie duże, by składać zeznania, o dopuszczalności przesłuchania decyduje psycholog. Pamiętaj, że jeśli sprawcą przestępstwa jest najbliższy członek rodziny dziecka, to może ono odmówić złożenia zeznań.
Przykład:
Tosia ma 10 lat, ale ma jeszcze problemy z wyrażaniem swoich myśli i nie potrafi formułować zdań. Nie bardzo rozumie, co jej się przytrafiło, a Krystyna i Zenobiusz mają wątpliwości, czy ich córka da radę zeznawać. W takiej sytuacji z Tosią porozmawia psycholog, przeprowadzi niezbędne badania i oceni, czy może ona wystąpić jako świadek.
Czy jako rodzic mogę reprezentować moje dziecko w sądzie?
Tak. Dziecko nie może samodzielnie bronić swoich praw, dlatego przed sądem reprezentuje je przedstawiciel ustawowy (czyli rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekun albo kurator) lub osoba, pod której stałą pieczą dziecko pozostaje (czyli faktycznie się nim opiekująca). Pamiętaj, że reprezentując swoje dziecko, korzystasz w sądzie dokładnie z takich samych uprawnień jak pokrzywdzony (por. art. 51 § 1 k.p.k.).
Czy kogoś jeszcze muszę powiadomić o popełnieniu przestępstwa na szkodę dziecka?
Nie. Ty już zrobiłeś najważniejszy krok – zawiadomiłeś Policję. W sprawach, w których popełniono przestępstwo na szkodę dziecka, prokurator lub sąd zawiadamiają sąd rodzinny, by ten rozważył konieczność zastosowania pewnych środków dla zwiększenia bezpieczeństwa Twojego dziecka. Ty sam nie musisz w tej kwestii podejmować żadnych działań (por. art. 23 k.p.k.).
Przykład:
Pewnego wieczoru Zenobiusz wrócił do domu bardzo pijany. Nie spodobało mu się, że Jaś za długo ogląda telewizję i dlatego dotkliwie go pobił. W efekcie Jaś miał skomplikowane złamanie ręki. Krystynie nie spodobało się zachowanie męża i zgłosiła to na Policję. Teraz już nie musi powiadamiać nikogo więcej, Policja sama zawiadomi odpowiednią osobę lub instytucję, która dopilnuje, by spotkania dziecka z ojcem zostały ograniczone.
Czy moje dziecko będzie przesłuchiwane na komisariacie i w sądzie?
Tak, ale nie martw się tym. Gdy pokrzywdzonym jest dziecko poniżej 15 lat, w miarę możliwości przesłuchanie przeprowadza się w pomieszczeniach specjalnie do takich rozmów przystosowanych, przyjaznych dla dziecka. Jest to zazwyczaj pokój, którego ściany pomalowane są na kolorowo, utrzymany w bardzo radosnych i ciepłych barwach. Nie ma w nim twardych krzeseł, biurek ani niczego kojarzącego się z formalizmem i rygorami przeprowadzania przesłuchań. Jest za to dużo pluszowych misiów i innych zabawek. W takim pokoju dziecko czuje się swobodniej i pewniej, mniej się boi, a więc jest też bardziej skłonne do opowiedzenia o przykrym zdarzeniu. Ponadto bardzo ważne jest to, że przy przesłuchaniu możesz być obecny także Ty, jeśli nie stoi to na przeszkodzie dobru postępowania. Twoja obecność na pewno doda dziecku otuchy (por. § 61 pkt. 3 Zarządzenia nr 1426 KGP i art. 171 § 3 k.p.k.).
Czy moje dziecko musi być przesłuchane na rozprawie? Przecież tam będzie oskarżony!
By chronić Twoje dziecko przed kontaktem ze sprawcą przestępstwa istnieje możliwość przesłuchania dziecka na posiedzeniu. Posiedzenie również odbywa się w sądzie, ale nie mogą być na nim obecni publiczność ani oskarżony. Taka możliwość dotyczy jednak tylko sytuacji, gdy Twoje dziecko zostało pokrzywdzone przestępstwem przeciwko wolności seksualnej i obyczajności (czyli np. zgwałcenia, molestowania seksualnego, pornografii, zmuszania do prostytucji i kazirodztwa) lub przeciwko rodzinie i opiece (znęcanie się, niepłacenie alimentów, rozpijanie dziecka, jego porzucenie bądź uprowadzenie). Takie przesłuchanie przeprowadza sędzia w obecności psychologa. Ty także możesz wziąć w nim udział, jeśli Twoja obecność nie ograniczy swobody wypowiedzi dziecka.
By zapewnić dziecku jeszcze lepszą ochronę, możesz zwrócić się do sądu z prośbą o przesłuchanie poza budynkiem sądu. Może to być pomieszczenie np. w poradni rodzinnej, odpowiednio przystosowane do potrzeb dziecka. Dziecka nie wzywa się już potem na rozprawę, zamiast tego sędzia odczytuje to, co dziecko powiedziało na przesłuchaniu (por. art. 185a § 2 i § 3 k.p.k.).
Przykład:
Tosia była molestowana seksualnie przez nauczyciela muzyki. W takiej sytuacji Krystyna albo Zenobiusz mogą zwrócić się do sądu, by córki nie przesłuchiwano na rozprawie. Obecność oskarżonego, czyli osoby, która zrobiła jej krzywdę, byłaby bardzo stresująca i odnowiłaby przykre wspomnienia, a tego należy dziecku oszczędzić.
Czy moje dziecko samo może złożyć zawiadomienie o przestępstwie?
Co do zasady tak. Jednakże dla dobra Twojego dziecka powinieneś zrobić to Ty. Opowiadanie o tym, co się wydarzyło, jest dla dziecka przykrym przeżyciem, dlatego jego kontakty z Policją i sądem powinny zostać ograniczone do minimum.
Dziecko składające zawiadomienie o przestępstwie nie zawsze jest w pełni świadome tego, co robi, a informacje przez niego podane muszą zostać potwierdzone przez odpowiednie czynności Policji, np. rozmowę z rodzicami. Dlatego warto oszczędzić dziecku niepotrzebnego stresu i samemu zgłosić zawiadomienie (por. § 33 ust. 6 Zarządzenia nr 1426 KGP).
Przykład:
Stało się nieszczęście i Jaś został pobity przez starszych kolegów z technikum. Jest to dla niego bardzo trudna sytuacja, a opowiadanie komuś o tym byłoby nieprzyjemne, dlatego Zenobiusz i Krystyna postąpiliby lepiej, jeśli sami zgłosiliby fakt popełnienia przestępstwa na Policję, oszczędzając dziecku przykrych doznań.
Ile razy moje dziecko może być przesłuchiwane?
Co do zasady nie ma w tej kwestii ograniczeń. Prokurator, Policja, jak i sąd muszą bardzo dokładnie zapoznać się z zeznaniami Twojego dziecka i poznać jak najwięcej szczegółów zdarzenia, by móc prawidłowo ocenić postępowanie sprawcy. Będą dążyć jednak do tego, aby Twoje dziecko było przesłuchiwane jak najmniejszą ilość razy, najlepiej tylko jeden raz. Również Ty powinieneś pilnować oraz sugerować organom ścigania i sądowi, aby Twoje dziecko było słuchane w charakterze świadka tylko raz. Musisz wiedzieć, że w pewnej sytuacji istnieje obowiązek przesłuchania Twojego dziecka jako pokrzywdzonego tylko raz w charakterze świadka (por. art. 185a § 1 k.p.k.). Taki obowiązek jednorazowego przesłuchania dziecka dotyczy jednak tylko przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności (czyli np. zgwałcenia, molestowania seksualnego, pornografii, zmuszania do prostytucji i kazirodztwa), a także przestępstw przeciwko rodzinie i opiece (znęcanie się, niepłacenie alimentów, rozpijanie dziecka, jego porzucenie bądź uprowadzenie). Jeżeli dziecko w chwili, kiedy zostało pokrzywdzone przestępstwem, nie miało jeszcze 15 lat, w sądzie przesłuchuje się go tylko raz i nie wzywa już na kolejne rozprawy. Wezwać ponownie można je jedynie, jeżeli w sprawie pojawią się pewne nowe, bardzo ważne informacje i trzeba będzie przeprowadzić jeszcze jedno przesłuchanie dziecka. Może też zażądać tego oskarżony,jeżeli podczas pierwszego składania zeznań przez dziecko nie miał adwokata.
Przykład:
Tosia była molestowana seksualnie przez nauczyciela muzyki. Rozmowa o tym zdarzeniu sprawia jej ból, każde wspomnienie powoduje przeżywanie tej traumy na nowo, dlatego jej przesłuchanie co do zasady odbędzie się tylko raz.
Jak wygląda przesłuchanie dziecka?
Przesłuchanie dziecka, które zostało pokrzywdzone, nie różni się znacznie od zwykłego przesłuchania świadka. Policjant przeprowadzający z dzieckiem rozmowę dostosowuje sposób mówienia do wieku i poziomu rozwoju dziecka. Mówi spokojnie, zachowuje się przyjaźnie i stara się tłumaczyć dziecku niezbędne pytania tak, by w pełni zrozumiało, o co chodzi. Kwestie prawne i formalne zamienia na język potoczny, np. zamiast pouczenia dziecka o prawie do odmowy składania zeznań powie: „Chciałbym z Tobą porozmawiać o tym, czy Twój tatuś zrobił Ci coś wczoraj w domu, co Ci się nie spodobało. Jeśli nie chcesz, to nie musisz mi o tym opowiadać”. Również przesłuchanie pokrzywdzonego dziecka w sądzie odbywa się w sposób podobny do przesłuchania zwykłego świadka. Możesz przed rozprawą poprosić sędziego, by umożliwił Twojemu dziecku oczekiwanie w jakimś innym, bardziej dla niego przyjaznym pomieszczeniu. Gdy Twoje dziecko zostanie wezwanena salę rozpraw, możesz mu towarzyszyć. W każdej sali są miejsca przeznaczone dla publiczności, tam będziesz mógł usiąść. Przed rozprawą porozmawiaj z dzieckiem, czy chce, byś wszedł z nim do sali rozpraw, czasem bowiem bywa tak, że niektóre dzieci jeszcze bardziej krępują się w obecności rodziców. Sąd może zarządzić, by podczas przesłuchania Twojego dziecka obecny był psycholog. Jeśli chcesz, możesz też poprosić sąd o wyłączenie jawności rozprawy na czas przesłuchania Twojego dziecka. Wtedy zgromadzona publiczność będzie musiała opuścić salę, co może spowodować, że Twoje dziecko poczuje się trochę pewniej. W miarę możliwości przesłuchanie dziecka, które nie ukończyło jeszcze 15 lat, powinno się odbyć w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, dlatego tak ważne jest, abyś był obecny w sali rozpraw. Sędzia może także zwrócić się do Ciebie, abyś to Ty zadawał swojemu dziecku pytania, które kieruje do niego sąd. Spokojna i rzeczowa atmosfera jest bardzo ważna zarówno z punktu widzenia komfortu psychicznego Twojego dziecka, jak i z punktu widzenia sądu, który dzięki dokładniejszym i pełniejszym zeznaniom Twojego dziecka otrzymuje bardziej wartościowy i wiarygodny dowód (por. art. 171 § 3 k.p.k.,
192 § 2 k.p.k.).
Przykład:
Tosia ma opowiedzieć w sądzie szczegóły wydarzenia, w którym została pokrzywdzona. Sędzia zadaje jej pytania, ale ona speszona nowym miejscem i obecnością nieznanych osób na sali sądowej wstydzi się odpowiedzieć. Wtedy sędzia może poprosić obecną Krystynę, by to ona zadała córce pytania. Tosi łatwiej będzie odpowiedzieć, gdy usłyszy je od niej.
Moje dziecko zostało pokrzywdzone przestępstwem – co robić?
Jeżeli Twoje dziecko zostało skrzywdzone, przede wszystkim otocz je opieką, bądź blisko niego, rozmawiaj z nim, nie pozwól, by czuło się samotne.Bardzo ważnym krokiem, który musisz podjąć, jest zawiadomienie odpowiedniego
podmiotu o popełnionym przestępstwie. W tym celu udaj się do najbliższego komisariatu Policji. Nie martw się, czy trafiłeś do właściwej jednostki. Każdy policjant w każdym komisariacie ma obowiązek przyjąć od Ciebie zawiadomienie. Na miejscu policjant porozmawia z Tobą o tym, co się wydarzyło, i zapisze to, co powiesz w specjalnym dokumencie, zwanym protokołem (por. § 33 ust. 1 Zarządzenia nr 1426 KGP).
Przykład:
Krystyna i Zenobiusz spędzają z dziećmi – Jasiem i Tosią – wakacje nad morzem. Niestety, wydarzyła się przykra sytuacja – młody mężczyzna, grożąc Jasiowi, że zrobi mu krzywdę, zabrał mu telefon komórkowy i uciekł. Zenobiusz i Krystyna jak najszybciej powinni zgłosić się na Policję i opowiedzieć o tym zdarzeniu. Im szybciej to zrobią, tym większa jest szansa, że sprawca zostanie odnaleziony i sprawiedliwie ukarany.
