Odwoływanie się od decyzji sądu:
Co oznacza dwuinstancyjność postępowania sądowego?
Wydanie orzeczenia przez sąd nie kończy sprawy ostatecznie. W celu lepszej ochrony interesów uczestników procesu orzeczenia podlegają kontroli przez inny sąd. Jest to tak zwana dwuinstancyjność postępowania sądowego. Pamiętaj, że jako oskarżyciel posiłkowy lub oskarżyciel prywatny masz uprawnienie do domagania się takiej kontroli. Uprawnienie to realizujesz za pomocą środków zaskarżenia.
Czy mogę coś zrobić w sytuacji, gdy nie wniosę środka zaskarżenia w terminie?
W sytuacji, gdy niedotrzymanie terminu na wniesienie środka zaskarżania nastąpiło z przyczyn od Ciebie niezależnych, możesz w ciągu 7 dni od ustania przeszkody, z powodu której nie wniosłeś środka, złożyć wniosek o przywrócenie terminu. Pamiętaj jednak, że składając taki wniosek, musisz jednocześnie dokonać czynności, której nie wykonałeś w terminie, czyli wnieść odpowiedni środek zaskarżenia. Na odmowę przywrócenia terminu przysługuje Ci zażalenie (por. art. 126 § 1 i 3 k.p.k.). Musisz jednak zwrócić uwagę, że wniesienie takiego wniosku nie wstrzymuje wykonania orzeczenia. Jednakże organ, do którego złożyłeś wniosek (lub organ powołany do rozpoznania środka zaskarżenia), może wstrzymać wykonanie orzeczenia. Natomiast, gdy tego nie zrobi, jego odmowa nie wymaga uzasadnienia (por. art. 127 k.p.k.). Pamiętaj, że przywrócenie terminu może nastąpić jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Dlatego, jeżeli nie jesteś pewny, czy możesz zaskarżyć wydane orzeczenie oraz kiedy upływa termin na złożenie apelacji lub zażalenia, najlepiej jak najszybciej zasięgnij porady prawnika.
Czy oprócz apelacji i zażalenia istnieją inne sposoby zaskarżenia orzeczeń?
Musisz wiedzieć, że jeżeli w sprawie został wydany przez sąd wyrok nakazowy, to właściwym środkiem zaskarżenia jest sprzeciw od wyroku nakazowego. Sprzeciw taki musisz wnieść w terminie 7 dni od daty doręczenia Ci wyroku nakazowego. Wniesienie przez Ciebie sprzeciwu spowoduje, że wyrok nakazowy od razu straci moc, a sprawa zostanie rozpoznana na zasadach ogólnych. Sąd wyznaczy zatem rozprawę, zaś Ty zostaniesz powiadomiony o jej terminie (por. art. 506 k.p.k.). Ponadto istnieją tak zwane nadzwyczajne środki zaskarżenia orzeczeń. Mają one charakter uzupełniający w stosunku do dwuinstancyjnej kontroli. Tymi środkami są kasacja oraz wznowienie postępowania sądowego. Mają one charakter wyjątkowy, mogą być wnoszone w ściśle określonych przypadkach, po spełnieniu wielu warunków. Podstawową różnicą w stosunku do środków zwyczajnych jest to, że w trybie nadzwyczajnym możesz skarżyć jedynie orzeczenia prawomocne. Jednym z najważniejszych warunków dopuszczalności zastosowania środków nadzwyczajnych jest przymus adwokacki (radcowski), czyli konieczność sporządzenia ich przez adwokata lub radcę prawnego. Jeśli zastanawiasz się, czy w Twojej sprawie możliwe jest wniesienie takiego środka, powinieneś udać się do adwokata lub radcy prawnego albo zwrócić się do sądu o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego z urzędu, który rozważy taką możliwość.
Czy przed sporządzeniem środka zaskarżenia muszę podjąć wcześniej jakieś działania?
W przypadku, gdy chcesz wnieść apelację, najpierw złóż wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. To, kiedy powinieneś taki wniosek złożyć, zależy od tego, czy byłeś obecny przy ogłoszeniu wyroku. Jeżeli uczestniczyłeś w terminie rozprawy, na którym ogłoszono wyrok, na złożenie wniosku o uzasadnienie masz 7 dni od daty jego ogłoszenia, zaś jeżeli sprawa toczy się w ramach postępowania przyspieszonego – jedynie 3 dni. Jeżeli nie uczestniczyłeś w terminie rozprawy, na którym sąd ogłosił wyrok, to wyrok zostanie Ci doręczony. W takim przypadku masz 7 dni na złożenie wniosku o uzasadnienie, liczone od dnia, kiedy odbierzesz przesyłkę zawierającą wyrok. Pamiętaj, że wniosek o doręczenia uzasadnienia wyroku należy złożyć także wówczas, gdy sąd ma obowiązek sporządzić je z urzędu (por. art. 100 § 2, 422, 517h § 1 k.p.k.). Jeżeli w terminie, w którym należy złożyć wniosek o uzasadnienie wyroku, złożysz apelację, sąd potraktuje ją jako wniosek o uzasadnienie, doręczy Ci wyrok wraz z uzasadnieniem, a złożoną apelację rozpozna. W takiej sytuacji po doręczeniu wyroku z uzasadnieniem możesz uzupełnić złożoną uprzednio apelację (zob. art. 445 § 2 k.p.k.). W wypadku, gdy chcesz wnieść zażalenie, nie musisz podejmować wcześniej żadnych działań. Pamiętaj, że jeżeli nie władasz w wystarczającym stopniu językiem polskim, orzeczenie zostanie Ci doręczone wraz z tłumaczeniem (por. art. 56a k.p.k.).
Jak powinny wyglądać apelacja i zażalenie?
Apelacja i zażalenie powinny być sporządzone na piśmie. Musisz wskazać zaskarżone przez Ciebie orzeczenie (pamiętaj o podaniu sygnatury akt sprawy), sformułować zarzuty stawiane rozstrzygnięciu, a także podać czego się domagasz (por. art. 427 k.p.k.).
Jaki jest sposób wnoszenia środków zaskarżenia?
Środek zaskarżenia wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie (por. art. 428 § 1 k.p.k.). Nie oznacza to, że sąd ten będzie rozpatrywał apelację. Jego zadaniem jest tylko sprawdzenie, czy środek zaskarżenia spełnia przewidziane w przepisach prawa wymogi (np. czy został wniesiony w terminie) i przekazanie sprawy do sądu odwoławczego. W przypadku zażalenia sąd, na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeśli działa w tym samym składzie. W innym wypadku musi przekazać sprawę sądowi odwoławczemu (por. art. 463 k.p.k.).
Jaki jest termin na wniesienie środków zaskarżenia?
Bardzo ważne jest to, abyś dochował terminów. W przypadku upływu terminu Twój środek odwoławczy nie zostanie przyjęty. Terminy te są inne dla apelacji, a inne dla zażalenia. Apelację możesz skutecznie złożyć w terminie 14 dni od daty doręczenia Ci wyroku wraz z uzasadnieniem. , ewentualnie od razu w terminie 7 dni od daty ogłoszenia wyroku, jeśli nie składasz wniosku o sporządzenie przez sąd uzasadnienia wyroku. Wyjątkiem jest postępowanie przyspieszone – wówczas apelację musisz złożyć w terminie 7 dni od daty doręczenia Ci wyroku wraz z uzasadnieniem (por. art. 445, 517h § 3 k.p.k.). Zażalenie możesz skutecznie złożyć w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia lub od daty doręczenia, gdy ustawa nakłada obowiązek na sąd, aby doręczył Ci treść postanowienia (por. art. 460 k.p.k.). Musisz wiedzieć, że w przypadku apelacji od wyroku sądu okręgowego, powinna być ona sporządzona i podpisana przez adwokata lub radcę prawnego (art. 446 k.p.k.).
Jakie są rodzaje orzeczeń sądowych, które mogę zaskarżyć?
Orzeczenie sądu może przybrać postać: 1) wyroku – wydawany jest w kwestii najważniejszej, czyli rozstrzyga o tym, czy oskarżony jest winny czy niewinny; 2) postanowienia – wydawane jest w kwestiach mniejszej wagi, może dotyczyć wielu zagadnień (przykładowo, sąd może przedłużyć okres tymczasowego aresztowania sprawcy, czy też przekazać sprawę ponownie do prokuratora w celu uzupełnienia przez niego materiału dowodowego). Ponadto sędzia wydaje zarządzenia – nie są one typowym orzeczeniem sądu. Są to decyzje procesowe o charakterze porządkowym (por. art. 93 k.p.k.).
Jakie zarzuty mogę podnieść w apelacji lub zażaleniu?
Aby Twoja apelacja lub zażalenie odniosły skutek, musi zaistnieć względna lub bezwzględna przyczyna odwoławcza. Względna przyczyna odwoławcza to uchybienie orzeczenia, które może być uwzględnione przez sąd tylko wtedy, gdy powołasz się na nie w swoim zarzucie i odpowiednio uargumentujesz. Zarzuty mogą w tym wypadku dotyczyć: a) obrazy prawa materialnego, czyli niewłaściwego zastosowania przez sąd przepisów, określających zasady odpowiedzialności karnej i katalog przestępstw (są to przepisy zawarte przede wszystkim w kodeksie karnym); b) obrazy przepisów postępowania, czyli niewłaściwego zastosowania przez sąd przepisów określających przebieg postępowania przed sądem, jeżeli ich naruszenie mogło mieć wpływ na treść orzeczenia (są to przepisy zawarte przede wszystkim w kodeksie postępowania karnego); c) błędu w ustaleniach faktycznych (niewłaściwe ustalenie przez sąd przebiegu zdarzeń); d) rażącej niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka (np. sąd skazał sprawcę na karę grzywny, a powinien skazać na karę pozbawienia wolności). Pamiętaj, że w tym wypadku różnica pomiędzy karą orzeczoną, a karą która powinna być w tym wypadku właściwa, musi być rażąca (por. art. 438 k.p.k.). Bezwzględna przyczyna odwoławcza to uchybienie orzeczenia, które sąd ma obowiązek uwzględnić niezależnie od tego, czy powołasz się na nie w swoim zarzucie. Bezwzględne przyczyny odwoławcze są następujące: • w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona (np. sekretarka) lub niezdolna do orzekania (np. pijany sędzia) bądź podlegająca wyłączeniu z mocy prawa (np. sędzia był bratem oskarżonego); • sąd był nienależycie obsadzony (np. za mało sędziów) lub też jeden z członków nie był obecny na całej rozprawie; • sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego (np. o odpowiedzialności żołnierza orzekł zwykły sąd zamiast wojskowego) lub odwrotnie; • sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu (np. zamiast sądu okręgowego orzekał sąd rejonowy); • orzeczono karę, środek karny, środek kompensacyjny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie (np. karę chłosty); • zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia uniemożliwiająca jego wykonanie (np. sąd skazał sprawcę na karę dwóch lat pozbawienia wolności, wpisując obok w nawiasie 3 lata); • orzeczenie zostało wydane pomimo tego, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone (czyli ktoś został skazany drugi raz dokładnie za to samo); • zachodzi jedna z okoliczności, w przypadku wystąpienia których postępowanie powinno być umorzone już przez prokuratora (np. oskarżony zmarł); • oskarżony nie miał obrońcy, kiedy musiał go mieć (np. gdy był niemy); • sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa (por. art. 439 k.p.k.). Pamiętaj, że zarzut jest wyrażanym przez Ciebie subiektywnym twierdzeniem. Zarzut zawsze musi dotyczyć jednej z przyczyn odwoławczych. W każdym środku zaskarżenia masz prawo poczynić kilka zarzutów równocześnie.
Z jakich środków zaskarżenia i w jakich przypadkach mogę korzystać?
Przewidziane są dwa środki zaskarżenia: 1) apelacja – dzięki niej możesz zaskarżyć wyrok. Pamiętaj, że wnosząc apelację, musisz wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie, sformułować zarzuty stawiane rozstrzygnięciu oraz podać, czego się domagasz (art. 427 k.p.k.). 2) zażalenie – dzięki niemu możesz zaskarżyć postanowienia i zarządzenia. Pamiętaj, że zażalenie przysługuje w stosunku do postanowień, które zamykają drogę do wydania wyroku, oraz w stosunku do innych postanowień, przy których k.p.k. dopuszcza taką możliwość (por. art. 459 k.p.k.). Jeżeli na postanowienie przysługuje zażalenie, powinieneś zostać o tym pouczony przez sąd. Przykład: Sąd przekazał sprawę prokuratorowi, aby ten uzupełnił prowadzone śledztwo w sprawie usiłowania zabójstwa Zenobiusza. Zenobiusz wniósł jednak zażalenie stwierdzając, że nie ma potrzeby poszukiwać kolejnych dowodów, gdyż materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania przed prokuratorem jest wystarczający. Sąd rozpatrujący zażalenie, podzielił opinię Zenobiusza i uchylił postanowienie.
