Gdy sprawcą jest dziecko
Jeżeli jesteś pokrzywdzony w sprawie, w której sprawcą jest dziecko, nie oznacza to, że nie masz żadnych możliwości działania. Nieletni także ponoszą odpowiedzialność za swoje czyny, jest to jednak pewien specjalny rodzaj odpowiedzialności, inny niż odpowiedzialność osoby dorosłej. Dlatego sprawami nieletnich nie zajmuje się kodeks postępowania karnego, a specjalna ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Co zrobić, gdy zostałem pokrzywdzony czynem popełnionym przez nieletniego?
Jeżeli zostałeś pokrzywdzony przestępstwem, którego sprawcą jest nieletni, zawiadom o tym Policję lub prokuraturę. Zawiadomienie w tym wypadku wygląda tak samo, jak gdyby sprawcą była osoba dorosła. Oprócz tego masz prawo do powiadomienia o zaistniałej sytuacji szkoły, do której uczęszcza nieletni, a także jego rodziców lub opiekunów (por. art. 4 u.p.n.).
Jak wygląda postępowanie w sprawie nieletniego?
Postępowanie przeciwko nieletniemu toczy się przed sędzią rodzinnym, a nie w sądzie karnym. Po wszczęciu postępowania sędzia rodzinny będzie zbierał informacje o zdarzeniu, aby jak najdokładniej wyjaśnić wszystkie jego okoliczności. Aby to zrobić, sędzia dokona wielu czynności, między innymi przesłucha Ciebie oraz innych świadków, a także samego nieletniego. Może mu w tym pomóc Policja. Następnie sędzia rodzinny zadecyduje, czy nieletni powinien ponieść odpowiedzialność. Wtedy przed sądem rodzinnym odbędzie się postępowanie wychowawcze lub poprawcze, w zależności od tego, jakie środki sąd zamierza zastosować. Może to być na przykład nadzór kuratora, umieszczenie w ośrodku terapeutycznym lub zakładzie poprawczym (por. art. 6 u.p.n.).
Jakie mam prawa w postępowaniu w sprawie nieletniego?
Sędzia może uznać, że nie ma powodu do prowadzenia postępowania i odmówić jego wszczęcia. Jeżeli jesteś niezadowolony z takiej decyzji – możesz złożyć na nią zażalenie na zasadach jak w zwykłym postępowaniu przed sądem (por. art. 21 u.p.n.).
▶ Jeżeli czyn popełniony przez nieletniego stanowi przestępstwo ścigane według kodeksu karnego na wniosek pokrzywdzonego, Twój wniosek także jest niezbędny do wszczęcia postępowania, gdy sprawcą jest nieletni (por.
art. 22 u.p.n.).
Przykład:
Jaś podczas sianokosów potrącił babcię traktorem. Babcia złamała nogę. Ponieważ babcia jest według polskiego prawa osobą najbliższą dla Jasia, postępowanie w sprawie Jasia może odbyć się tylko wtedy, gdy babcia tak zadecyduje i złoży odpowiedni wniosek.
▶ Masz prawo opowiedzieć o tym, co wiesz o wydarzeniu. Powinieneś zostać przesłuchany w tej sprawie przez sędziego (por. art. 35 § 2 u.p.n.).
Przykład:
Babcia Jasia ma prawo opowiedzieć o tym, co zapamiętała z wypadku.
▶ Masz prawo do składania wniosków dowodowych, czyli wskazówek dla sędziego, gdzie i w jaki sposób może szukać dowodów w sprawie (por. art. 35 § 3 u.p.n.).
Przykład:
Babcia Jasia wie, że za miedzą podczas wypadku pracował sąsiad. Babcia może złożyć wniosek dowodowy o przesłuchanie sąsiada w charakterze świadka.
▶ Masz prawo przeglądać akta toczącej się sprawy. Nie możesz jednak przeglądać dokumentów mających ścisły związek z prywatnością nieletniego – na przykład opinii lekarskich (por. art. 36 u.p.n.).
Przykład:
Do przebadania Jasia powołano biegłego lekarza psychiatrę, aby zbadał czy Jaś nie jest upośledzony umysłowo lub chory psychicznie. Babcia nie ma prawa zapoznać się z jego opinią.
▶ Jeżeli odbędzie się postępowanie poprawcze – masz prawo wziąć udział w rozprawie. Pamiętaj, że rozprawa taka odbywa się bez publiczności, a więc wszystko, czego się na niej dowiedziałeś, masz obowiązek zachować w tajemnicy. Pamiętaj, że niedopełnienie tego obowiązku stanowi przestępstwo (por. art. 30 § 6 u.p.n.).
Kim jest nieletni i czym jest odpowiedzialność nieletniego?
Pojęcie „nieletni” oznacza w prawie polskim to, co w języku potocznym „dziecko”. Nieletni podlegają w określonych warunkach odpowiedzialności za popełnione czyny stanowiące przestępstwa na gruncie kodeksu karnego i innych ustaw, z tym że czyny te nazywa się w przypadku odpowiedzialności nieletniego czynami karalnymi, a nie przestępstwami. Aby nieletni poniósł taką odpowiedzialność, musi mieć ukończone 13 lat, ale nie mieć jeszcze lat 17. Przewidziane są wobec niego specjalne środki wychowawcze lub poprawcze. Środki takie nie są karą, ale mają za zadanie nieletniego wychować oraz wywołać korzystne zmiany w jego zachowaniu i usposobieniu. Ponieważ wobec nieletniego nie stosuje się kar, jego sprawą nie zajmuje się sąd karny, a sąd rodzinny, który jest do tego lepiej przygotowany oraz bardziej doświadczony w postępowaniu z dziećmi (por. art. 1–3 u.p.n.).
Przykład:
W czasie wakacji Jaś pomagał dziadkom mieszkającym na wsi w sianokosach. Dziadek pozwolił mu poprowadzić traktor z przyczepą. Ponieważ Jaś nigdy wcześniej nie prowadził takiej maszyny, stracił nad nią kontrolę i potrącił babcię. W wyniku wypadku babcia złamała nogę. Jaś popełnił czyn zabroniony przez kodeks karny, jednak nie jest to przestępstwo. Jaś może odpowiadać za swój czyn na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.
