Pokrzywdzony a negocjacje ze sprawcą
Co kryje się pod nazwą „rozprawa skrócona”?
Korzystając z tej formy negocjacji sprawcy z wymiarem sprawiedliwości,sprawca ma prawo – do chwili zakończenia przesłuchania wszystkich oskarżonych– złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego go na określoną karę,bez przeprowadzania postępowania dowodowego (por. art. 387 k.p.k.).
Co to jest postępowanie pojednawcze i kiedy ma miejsce?
Postępowanie pojednawcze jest podobnym do mediacji sposobem ugodowego zakończenia sprawy na skutek zawarcia przed sądem porozumienia przez Ciebie i oskarżonego. Jest ono obowiązkowe w przypadku, gdy złożyłeś do sądu prywatny akt oskarżenia. W takiej sytuacji przed rozprawą zawsze odbędzie się prowadzone przez sąd posiedzenie pojednawcze, które w swoim przebiegu jest podobne do mediacji. Jeżeli dojdzie między Tobą a sprawcą do pojednania, postępowanie sądowe zostanie umorzone. Pamiętaj jednak, że na wniosek Twój i sprawcy albo za Waszą zgodą może odbyć się normalna mediacja (por. art. 489, 492 § 1 k.p.k.).
Czy istnieją jakieś możliwości negocjacji ze sprawcą w celu szybszego zakończenia sprawy?
Jako pokrzywdzony masz prawo do próby pojednania się ze sprawcą. Próba taka nosi miano mediacji. Możesz się starać porozumieć ze sprawcą już w czasie postępowania toczącego się przed prokuratorem; możesz jednak zrobić to także dopiero w postępowaniu przed sądem (por. art. 23a § 1 k.p.k.).
Pamiętaj, że nikt nie może narzucić Ci obowiązku mediacji – do rozpoczęcia mediacji niezbędna jest Twoja zgoda. Mediacja może rozpocząć się z Twojej inicjatywy bądź z inicjatywy prokuratora albo sądu, ale tylko za Twoją zgodą (niezbędna jest również zgoda sprawcy). Formalnie postępowanie mediacyjne rozpoczyna prokurator, Policja lub sąd (por. art. 23a § 1 i 325i § 2 k.p.k.). Celem mediacji jest zawarcie między Tobą a sprawcą ugody. Jednak nie negocjujecie warunków ugody sami – postępowanie mediacyjne prowadzi instytucja lub osoba godna zaufania wskazana przez sąd bądź prokuratora, która nosi nazwę mediatora. Osoba (instytucja) prowadząca mediację między Tobą a sprawcą sporządza z jej przebiegu i wyników sprawozdanie, które przekazuje prokuratorowi lub sądowi (por. art. 23a k.p.k.).
Czy jeszcze w jakiś inny sposób prawo chroni mój interes przy stosowaniu „rozprawy skróconej”?
Tak, sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku sprawcy od dokonania w nim jakiejś zmiany – zmiana ta może np. oznaczać naprawienie przez sprawcę szkody bądź krzywdy, jaką Ci wyrządził przestępstwem. W takiej sytuacji możesz
wnioskować o przerwę w rozprawie, żeby móc porozumieć się ze sprawcą (por. art. 341 § 3 k.p.k., art. 387 § 3 k.p.k.).
Zapamiętaj jednak dobrze – żeby chronić swój interes musisz przyjść na rozprawę! Tylko uczestnictwo w niej daje Ci gwarancję, że nikt o Tobie nie zapomni. Jak widzisz prawo przewiduje kilka form negocjacji ze sprawcą i w każdej z nich gwarantuje Ci czynny udział. Musisz jednak zawsze pamiętać, żeby dbać o swój interes – czytaj dokładnie pouczenia i gdy tylko ktoś przyznaje Ci do czegoś prawo, korzystaj z niego. Jeżeli zależy Ci na jak najszybszym i jak najkorzystniejszym załatwieniu sprawy, próbuj zawsze podjąć negocjacje ze sprawcą osobiście – wnioskuj o mediację.
Mediacja bowiem daje Ci najszersze uprawnienia i największą szansę na pomyślne oraz najszybsze dla Ciebie załatwienie sprawy.
Czy ktoś mnie poinformuje o tym, że sprawca może złożyć wniosek o skazanie go bez przeprowadzania postępowania dowodowego?
Tak, poinformuje Cię o tym prokurator w zawiadomieniu o złożeniu do sądu aktu oskarżenia. Przy okazji zostaniesz również poinformowany o sposobie uzyskania od sprawcy odszkodowania, jak również o prawie działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego (por. art. 334 § 2 k.p.k.).
Czy mam jakikolwiek wpływ na uwzględnienie wniosku o skazanie bez przeprowadzania postępowania dowodowego?
Twoje zdanie jest w tym przypadku bardzo ważne, odmiennie niż przy skazaniu bez rozprawy. Masz bowiem prawo sprzeciwić się uwzględnieniu wniosku. Pamiętaj jednak, że musisz swój sprzeciw jakoś wyrazić – ustnie bądź pisemnie.
Milczenie będzie w tej sytuacji potraktowane jako brak sprzeciwu. Podobnie stanie się, gdy mimo tego, że byłeś prawidłowo poinformowany o terminie rozprawy, nie stawisz się na niej. Dlatego też dobrze zapamiętaj – jeżeli nie zgadzasz się na wniosek sprawcy, stanowczo daj temu wyraz, ustnie lub składając pisemne oświadczenie. Nie bój się, że zapomnisz o tym prawie – poinformuje Cię o nim prokurator, a na rozprawie sąd (por. art. 387 § 2 k.p.k.).
Czy mediacja będzie mnie coś kosztować?
Nie, koszty mediacji w całości ponosi państwo. Dlatego tym bardziej próbuj pojednać się ze sprawcą – nic nie stracisz, a dużo możesz zyskać (por. art. 619 § 2 k.p.k.).
Czy mój wniosek o przeprowadzenie mediacji bądź moja zgoda na nią wymagają jakiejś szczególnej formy?
Nie, wystarczy, że zgłosisz ustnie taką chęć przed prokuratorem lub sądem, bądź u policjanta, który będzie Cię przesłuchiwał. Możesz to także uczynić na piśmie (por. art. 116 k.p.k.).
Przykład:
Podczas przesłuchania przez prokuratora Krystyna powie mu, że chciałaby spróbować porozumieć się ze sprawcą. Prokurator zapisze jej słowa w protokole. Słowa Krystyny będą mogły być uznane za wniosek o przeprowadzenie mediacji.
Czy poza mediacją istnieją jakieś inne formy negocjacji ze sprawcą, dzięki którym postępowanie ulegnie skróceniu?
Tak, istnieją dwie zasadnicze formy, które zakładając dialog między sprawcą a wymiarem sprawiedliwości, prowadzą do przyspieszenia postępowania. Formy te to skazanie sprawcy bez rozprawy oraz tzw. rozprawa skrócona. O cechach tych form, a także o Twoich prawach związanych z ich stosowaniem, przeczytasz poniżej.
Czy sąd zawsze uwzględni wniosek prokuratora o skazanie sprawcy bez rozprawy?
Nie, sąd może nie uwzględnić wniosku prokuratora i wtedy sprawa będzie toczyć się w normalny sposób (por. art. 343 § 7 k.p.k.).
Czy sąd zawsze uwzględni wniosek sprawcy o skazanie go bez przeprowadzania postępowania dowodowego?
Nie, gdy nie będą spełnione określone warunki.
Po pierwsze, okoliczności popełnienia przestępstwa przez sprawcę nie mogą budzić wątpliwości, a cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzania normalnej rozprawy.
Po drugie, takie prawo przysługuje sprawcy tylko określonych przestępstw – zagrożonych stosunkowo niską karą (por. art. 387 § 1 k.p.k.).
Czy sprawca będzie miał jakieś korzyści z mediacji?
Tak, mediacja jest korzystna nie tylko dla Ciebie, ale także dla sprawcy. Po pierwsze, sąd wymierzając sprawcy karę, będzie brał pod uwagę jego próbynawiązania z Tobą dialogu i naprawienia wyrządzonej Tobie szkody. Sąd weźmie także pod uwagę pozytywne wyniki mediacji między Tobą a sprawcą lub ugodę zawartą między Wami, co może wpłynąć na wymierzenie łagodniejszej kary dla sprawcy. W sytuacji, gdy pojednasz się ze sprawcą, naprawi on wyrządzoną Tobie szkodę albo uzgodnicie sposób jej naprawienia, sąd będzie mógł zastosować instytucję nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec sprawcy. Instytucja ta może również znaleźć zastosowanie w sytuacji, gdy sprawca starał się naprawić Twoją szkodę albo jej zapobiec. Zwróć również uwagę, że gdy pojednasz się ze sprawcą, sąd będzie mógł zastosować w stosunku do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności do lat 5 warunkowe umorzenie postępowania (por. art. 60 § 2 pkt. 1, 66 § 3 k.k.).
Przykład:
Na Zenobiuszu dokonano rozboju. Minimalna kara za rozbój wynosi 2 lata pozbawienia wolności. W sytuacji, gdy dojdzie między Zenobiuszem a sprawcą do zawarcia ugody, sąd będzie mógł złagodzić karę dla sprawcy poniżej tej granicy i np. wymierzyć mu karę roku pozbawienia wolności. O wszystkich korzyściach płynących z mediacji, zarówno dla Ciebie, jak i dla sprawcy, powinien poinformować Cię organ kierujący sprawę do mediacji.
Jak długo może trwać mediacja?
Mediacja nie powinna trwać dłużej niż miesiąc, a jej okresu nie wlicza się do czasu trwania postępowania przed prokuratorem. Dlatego też postępowanie to wydłuży się zapewne o czas trwania mediacji. W sytuacji, gdy postępowanie mediacyjne będzie się nadmiernie przedłużać, sąd lub prokurator mogą uznać, że nie doszło do pojednania między Tobą a sprawcą i mogą prowadzić sprawę w dalszym ciągu (por. art. 23a § 2 k.p.k.). Dokładny termin ukończenia mediacji zostanie określony przez organ, z którego inicjatywy rozpoczyna się postępowanie mediacyjne. Mediator ma jednak prawo wnioskowania o wydłużenie tego terminu (gdy sąd zgodzi się na taki wniosek, mediacja może trwać dłużej niż miesiąc).
Jak dokładnie wygląda przebieg mediacji i czego mogę się w jej czasie spodziewać?
Przede wszystkim mediator najpierw nawiąże kontakt z Tobą i sprawcą, ustalając termin i miejsce spotkania z każdym z Was. Przeprowadzi z Wami spotkania indywidualne, informując Was o istocie i zasadach postępowania mediacyjnego oraz przysługujących Wam uprawnieniach. Następnie mediator przeprowadza spotkanie mediacyjne między Tobą a sprawcą. Spotkanie to powinno odbyć się w jakimś neutralnym miejscu, zarówno dla
Ciebie, jak i dla sprawcy. Mediator nie przedstawi Wam gotowego porozumienia – to Wy jesteście w tym postępowaniu najważniejsi i to od Was powinny wychodzić wszelkie propozycje mające na celu Wasze pojednanie. Jednakże mediator pomoże Wam w sformułowaniu treści ugody, a później będzie sprawdzał wykonanie wynikających z niej zobowiązań.
W sytuacji, gdy bezpośrednie spotkanie między Tobą a sprawcą jest niemożliwe, mediator pośredniczy w dialogu między Wami, przekazując drugiej stronie odpowiednie informacje, propozycje i stanowisko zajmowane w odniesieniu do ugody (por. § 11 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych). Nie obawiaj się, że mediator będzie stronniczy – ma on obowiązek zachować neutralność i dążyć do porozumienia jak najlepszego dla wszystkich stron.
Pamiętaj także, że w każdej chwili możesz wycofać się z postępowania mediacyjnego, gdy jego przebieg Cię nie satysfakcjonuje – nikt nie ma prawa zmuszać Cię do zawierania ugody wbrew Twojej woli.
Jakie korzyści płyną dla mnie z prowadzenia ze sprawcą mediacji?
Przede wszystkim rozpoczynając mediację, stajesz się aktywną stroną w rozwiązywaniusprawy (problemu). Masz okazję uświadomić sprawcy, jaką szkodę bądź krzywdę spowodował on swoim zachowaniem. Ponadto będziesz mógł spróbować dowiedzieć się od sprawcy, co pchnęło go do popełnienia na Twoją niekorzyść przestępstwa. W związku z tym będziesz mógł uzyskać od sprawcy przeprosiny, a także odszkodowanie bądź zadośćuczynienie bez oczekiwania
na zakończenie procesu karnego. Będziesz mógł także zaoszczędzić sporo czasu i nerwów – jeżeli mediacja będzie skuteczna, prawdopodobnie uda się uniknąć rozprawy sądowej, choć nie we wszystkich przypadkach.
O co chodzi w skazaniu sprawcy bez rozprawy?
Instytucja ta została wprowadzona, żeby przyspieszyć postępowanie sądowe i umożliwić jak najszybsze skazanie sprawcy za jego zachowanie. Prokurator, wnosząc do sądu akt oskarżenia, może zamieścić w nim wniosek o skazanie sprawcy bez rozprawy (a więc bez całego długotrwałego postępowania dowodowego) na uzgodnioną wcześniej ze sprawcą karę. Przestępstwo, którego dopuścił się sprawca, musi jednak spełniać odpowiednie kryteria. Wniosek taki prokurator może złożyć tylko w sytuacji, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte. Należy tu podkreślić, że do złożenia tego wniosku potrzebna jest tylko zgoda sprawcy. Ty takiej zgody (bądź sprzeciwu) wyrazić nie możesz (por. art. 335 k.p.k.).
