Co to jest sądownictwo polubowne / arbitraż?
Przez sądownictwo polubowne/arbitraż należy rozumieć przewidziany przez prawo sposób rozstrzygania sporów przez tzw. sąd polubowny -organ, który nie jest sądem powszechnym (państwowym), a jego uprawnienie do działania wynika z umowy stron. Sądy polubowne to instytucje niepaństwowe, funkcjonujące poza systemem sądownictwa powszechnego, przewidziane do rozstrzygania sporów cywilnych i gospodarczych. Arbitraż odznacza się większą prostotą postępowania, jest mniej sformalizowany. Istotą sądownictwa polubownego jest rozstrzygnięcie sporu przez arbitra lub arbitrów, na wybór których strony mają bezpośredni lub pośredni wpływ.
Warto wskazać, że od 10 grudnia 2005r. właściwość sądów polubownych została rozszerzona na wszelkie spory majątkowe i niemajątkowe, które mogą być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty. Oznacza to, że orzecznictwu sądów polubownych mogą zostać poddane także sprawy pracownicze i spory ze stosunku spółki, gdy umowa spółki albo statut przewidują taką możliwość (to samo dotyczy statutu spółdzielni czy stowarzyszenia). Sprawy pracownicze strony mogą jednak poddać pod orzecznictwo arbitrażu dopiero po wyniknięciu sporu, co należy rozumieć jako działanie ustawodawcy idące w kierunku ochrony pracownika. Istotną zmianą jest także możliwość korzystania z sądów polubownych w innych państwach, które mają na listach arbitrów wielu znanych specjalistów z różnych dziedzin. Taka możliwość jest przydatna szczególnie w sporach międzynarodowych, gdyż strony mogą wybrać sąd polubowny najbliższy rzeczywistego miejsca sporu. W przypadku wniesienia sprawy do polskiego sądu powszechnego, sąd ten uwzględnia zgłoszony przez pozwanego przed wdaniem się w spór zarzut zapisu na zagraniczny sąd polubowny. Kontrola sądu powszechnego w stosunku do orzeczeń (ugód) wydanych przez sąd polubowny za granicą jest kontrolą w dużej mierze sformalizowaną. Sąd w trakcie postępowania o uznanie lub stwierdzenie wykonalności nie bada zasadności roszczenia ani podstaw materialnych jego istnienia. Można wyróżnić dwa zakresy kontroli: z inicjatywy stron i przez sąd z urzędu. Szerszy zakres ma kontrola wynikająca z inicjatywy stron. Sąd powszechny ocenia zasadność przytoczonej przez stronę podstawy, opierając się na treści akt przekazanych przez zagraniczny sąd polubowny. Gdy kontrola sądu podjęta jest z urzędu, sąd bada, czy przedmiot sporu może być rozstrzygany w drodze arbitrażu i czy orzeczenie nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego kraju, w którym ma nastąpić wykonanie tego orzeczenia.
Warto zapamiętać , że:
-sądy polubowne są niezależne od sądów powszechnych, a ich wyroki mają równą moc prawną,
-w zasadzie sądy te rozstrzygają wszelkie spory majątkowe, pod warunkiem, że strony łączy stosunek cywilnoprawny,
-strony mogą same określić tryb postępowania, który ma być stosowany w toku rozpatrywania sprawy,
-strony sporu wspólnie wyznaczają arbitra (arbitrów) i godzą się na tak wydany wyrok,
-postępowanie jest -co do zasady – jednoinstancyjne, a od wyroku wydanego przez sąd polubowny nie przysługuje odwołanie. Można go jedynie kwestionować wnosząc skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego,
-jednoinstancyjność znacznie przyspiesza czas rozwiązywania sporu i uzyskania tytułu wykonawczego (średni czas rozstrzygania sporu wynosi 1 miesiąc).
W jakich formach prawnych mogą działać sądy polubowne?
Sądy polubowne mogą być powoływane przez strony dla rozstrzygnięcia określonego sporu i są to tzw. sądy ad hoc (powołane do rozstrzygnięcia konkretnego sporu) albo funkcjonują jako sądy stałe (zorganizowane instytucjonalnie, działające w różnych formach prawnych, w tym jako spółki handlowe, fundacje i stowarzyszenia). Stałe sądy polubowne z reguły działają przy izbach gospodarczych, stowarzyszeniach i fundacjach zajmujących się problematyką gospodarczą. Sąd powołany do rozstrzygnięcia konkretnego sporu, przestaje istnieć po spełnieniu swojej roli.
Kto może zdecydować o rozpoznaniu sprawy przez sąd polubowny?
Sąd polubowny może zastąpić sąd powszechny, przejmując jego funkcje i kompetencje do rozstrzygnięcia sporu, tylko wtedy, gdy taka jest wola stron. Strony mogą same wybierać sobie arbitra lub arbitrów i tym samym decydować kto będzie rozstrzygał spór, a także określić zasady wyboru arbitrów, ustalić dowolną procedurę postępowania przed sądem polubownym, mając jednak na względzie potrzebę poszanowania obowiązującego prawa.
Ważne: Decyzja, czy chcesz, aby sąd polubowny, czyli sąd, który możesz sobie wybrać, o kompetencjach takich jak ?normalny-sąd rozstrzygał Twój spór, należy do Ciebie. Możesz wybrać: stały sąd polubowny albo sąd tylko dla rozpoznania Twojej sprawy.
Kto decyduje o miejscu postępowania?
Miejsce postępowania przed sądem polubownym wskazują strony, a w razie braku takiego wskazania określa je sąd polubowny biorąc pod uwagę:
-przedmiot postępowania,
-okoliczności sprawy,
-dogodność dla stron.
Jeżeli miejsce postępowania przed sądem polubownym nie zostało określone przez strony ani przez sąd polubowny, a orzeczenie kończące postępowanie w sprawie zostało wydane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wówczas uważa się, że miejsce tego postępowania znajdowało się na terytorium RP. Ma to istotne znaczenie, bowiem sądom polskim przysługuje kompetencja w sprawach związanych z postępowaniem przed sądem polubownym tylko wówczas, gdy miejsce postępowania przed sądem polubownym znajduje się na terytorium RP, a także gdy przepisy przewidują czynności sądu powszechnego w związku z postępowaniem przed sądem polubownym, którego miejsce znajduje się poza granicami RP albo nie jest oznaczone.
Ważne: Ty decydujesz także o miejscu postępowania, a nawet jeśli tego nie zrobisz to i tak przy ustalaniu tego miejsca uwzględniana jest twoja wygoda.
Jaka jest podstawa prawna działania sądów polubownych?
Podstawę prawną funkcjonowania sądów polubownych, poza wolą stron wyrażoną w umowie, stanowią przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W Części V ?Sąd polubowny (arbitrażowy)– (art. 1154 -1217 k.p.c.) określone są uprawnienia, zakres działania oraz podstawowe zasady ich funkcjonowania. Obie nazwy: sąd polubowny i arbitraż są równoważne i mogą być używane zamiennie. Dopuszczalne jest zatem określanie postępowania przed sądem polubownym jako arbitrażowe (arbitraż), nie tylko w języku potocznym. Szczegółowe zasady funkcjonowania stałych sądów polubownych określają zazwyczaj wewnętrzne regulaminy tych sądów.
Jaki warunek musi być spełniony aby sąd polubowny mógł rozstrzygać w sprawie?
Poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wymaga zgody stron wyrażonej specjalną umową, zw. zapisem na sąd polubowny.
Co to jest zapis na sąd polubowny?
Zapis na sąd polubowny to umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Jest to więc umowa, którą zawierają strony i w której ustalają, że w razie powstania sporu, poddają go pod rozstrzygnięcie sądowi polubownemu. Stwierdzenie to musi być jednoznaczne. Umowa, mająca charakter zapisu na sąd polubowny może dotyczyć sporu już istniejącego i wówczas nazywana jest kompromisem, albo sporu przyszłego i wówczas nazywana jest klauzulą arbitrażową albo kontraktową.
Co powinien zawierać zapis na sąd polubowny?
Przede wszystkim należy wskazać jednoznacznie czego spór dotyczy lub może dotyczyć, czyli dokładnie oznaczyć przedmiot sporu albo stosunek prawny, z którego spór wynikł lub może wyniknąć.
Ważne jest także, aby z treści zapisu na sąd polubowny wynikało, czy strony poddają spór pod sąd polubowny krajowy czy zagraniczny, stały czy sąd ad hoc. Jeśli ma to być sąd polubowny stały, to należy go oznaczyć w konkretny sposób, tak aby możliwe było ustalenie, o który sąd chodzi w danym przypadku. Jeśli ma to być sąd ad hoc, czyli taki, który będzie w razie potrzeby dopiero powołany -wystarczy tylko informacja, że spór rozstrzygnie sąd polubowny albo, że spór zostanie rozstrzygnięty przez arbitra (arbitrów). Strony mogą wskazać w umowie osobę arbitra lub arbitrów albo określić kryteria, według których będzie on wybierany w razie zaistnienia takiej potrzeby oraz sposób wyboru.
W jakiej formie należy sporządzić zapis na sąd polubowny?
Zapis na sąd polubowny powinien być sporządzony na piśmie. Wystarczy jednak, gdy strony wymieniły między sobą pisma, w których każda ze stron wyraziła wolę rozpoznawania sprawy przez sąd polubowny, albo też takie oświadczenia zostały złożone w jakiejkolwiek innej formie porozumiewania się na odległość, forma ta musi umożliwić możliwość ich utrwalenie (np. poczta elektroniczna). Na takie oświadczenie, że strony chcą, by sprawę rozpoznawał sąd polubowny trzeba się powołać w umowie. Każda ze stron musi własnoręcznie podpisać umowę. Przykładowe wzory zapisu na sąd polubowny w formie tzw. klauzuli arbitrażowej w umowie regulującej określony stosunek prawny i zapisu na sąd polubowny sporu przyszłego są przedstawione na załączonej do informatora płycie CD.
Ważne: Zapis na sąd polubowny może mieć różną formę. Może to być element, fragment, jedno z postanowień innej, szerszej umowy określającej stosunki pomiędzy stronami. Może też być zupełnie odrębną umową. Zapis na sąd polubowny, sporządzony sposób zupełnie dowolny, bez zachowania przewidzianej przepisami formy nie wywołuje skutków prawnych, czyli nie ma żadnego znaczenia prawnego. Jest po prostu nieważny. Zapis na sąd polubowny może więc przybrać formę postanowienia zawartego w umowie głównej, dotyczącej innego stosunku prawnego (klauzula arbitrażowa zachowuje autonomiczny charakter w ramach umowy głównej) lub odrębnej umowy o poddanie pod rozstrzygnięcie sądu polubownego sporu już istniejącego.
Jakie są cechy umowy o zapis na sąd polubowny?
Podstawowe cechy umowy o zapis na sąd polubowny to:
-duża swoboda stron w ustalaniu jej treści, w tym nawet możliwość ustalania sposobu rozstrzygania sporu,
-bezwzględny wymóg zachowania zasady równości stron,
-bezskuteczność postanowień naruszających zasadę równości stron, co oznacza, że w zapisie na sąd polubowny nie można zawierać postanowień, które naruszałyby równość stron. Nie można na przykład zastrzec, że sąd polubowny będzie badał jedynie obowiązki jednej strony, a nie będzie brał pod uwagę jej uprawnień. Takie postanowienia będą bezskuteczne, to znaczy, że traktuje się je tak, jakby nie istniały,
-niedopuszczalność objęcia zapisem wszystkich spraw, jakie mogą wyniknąć pomiędzy stronami, bez oznaczenia konkretnego stosunku prawnego. Oznacza to, że zapis na sąd polubowny musi dotyczyć lub wynikać z konkretnych stosunków prawnych. Nie można dokonać zapisu, w którym stwierdzi się, że poddaje się pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wszystkie sprawy związane z określoną osobą.
Ważne: Postanowienia umowy o zapis na sąd polubowny mogą być dowolne, ale nie mogą być sprzeczne z prawem.
Czy można wnieść powództwo do sądu powszechnego, jeśli wcześniej zawarto umowę o zapis na sąd polubowny?
Zasadniczo nie powinno się wnosić do sądu powszechnego spraw, które objęte są zapisem na sąd polubowny. Jednak w razie wniesienia takiej sprawy przez powoda (wnioskodawcę), działanie sądu uzależnione jest od postępowania pozwanego (uczestnika postępowania). Pozwany lub uczestnik postępowania ma prawo wskazać na fakt, że sprawa jest objęta zapisem na sąd polubowny i jeśli to uczyni, wówczas sąd odrzuci pozew lub wniosek o wszczęcie postępowania. Jeśli natomiast pozwany (uczestnik postępowania) tego nie uczyni, wówczas sąd powszechny może sprawę rozpoznawać. Jeśli strona lub uczestnik postępowania, mimo zapisu na sąd polubowny wniosła sprawę do sądu powszechnego, jej przeciwnik może nadal podejmować czynności w celu rozpoznania sprawy przez sąd polubowny.
Ważne: Treść zapisu na sąd polubowny jest istotna. Kształtuje bowiem całe postępowanie arbitrażowe, poczynając od jego wszczęcia, aż do ewentualnej skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego. Taka skarga często opiera się na zarzutach dotyczących ważności i prawidłowości zapisu na sąd polubowny. Od tego co zostało zapisane w treści zapisu na sąd polubowny zależy przebieg postępowania przed sądem polubownym.
Jakie są skutki prawne zapisu na sąd polubowny?
Poprzez zawarcie umowy o zapis na sąd polubowny, sąd polubowny jest uprawniony do rozstrzygania sporu, którego dotyczy zapis. W takim przypadku dochodzi do wyłączenia właściwości sądu powszechnego.
Ważne: Sąd polubowny nie może rozpoznawać spraw, co do których strony nie wyraziły takiej woli w zapisie na sąd polubowny.
Czy dopuszczalna jest zmiana lub uzupełnienie zapisu na sąd polubowny?
Zmiana lub uzupełnienie zapisu są możliwe. Strony mogą ich dokonać zarówno przed rozpoczęciem postępowania przed sądem polubownym, jak i w każdym jego stadium. Zawsze jednak muszą to zrobić w formie pisemnej.
Jakie sprawy mogą być rozpoznawane przez sądy polubowne?
Tzw. właściwość rzeczowa sądu polubownego obejmuje spory, które sąd powszechny rozpoznaje w trybie procesu cywilnego i w postępowaniu nieprocesowym. Właściwość rzeczowa określa, któremu z tych sądów podlega dana sprawa. Większość spraw rozpoznają sądy rejonowe, natomiast sądy okręgowe rozpoznają te, które zostały dla nich wyraźnie zastrzeżone w przepisach. Postępowanie nieprocesowe, to jeden z dwóch zasadniczych sposobów rozpoznawania spraw cywilnych przez sąd. Jest to równoległy do procesu cywilnego tryb postępowania. Zasadą jest, że sąd cywilny rozpoznaje sprawy w procesie cywilnym. Przepisy przewidują jednak, że niektóre sprawy są rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym (np.: sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, zniesienie współwłasności, podział majątku, o rozgraniczenie nieruchomości, zasiedzenie i inne). Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego każdy spór o prawa majątkowe lub o prawa niemajątkowe -mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty. Prawa majątkowe to prawa, które wiążą się z uzyskaniem jakiejś korzyści majątkowej albo których przedmiotem są określone wartości majątkowe. Sprawy te mogą dotyczyć pieniędzy, rzeczy ruchomych, nieruchomości i innych wartości (np.: sprawa o zapłatę określonej kwoty pieniędzy, o wydanie rzeczy, o dział spadku, o podział majątku).
Prawa niemajątkowe to prawa, które nie wiążą się z uzyskaniem jakichś korzyści majątkowych (np. sprawy związane ze stanem cywilnym określonych osób, sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, rozstrzygnięcie kontaktów z dziećmi).
Co to znaczy, że sądy polubowne mogą rozstrzygać tylko sprawy mogące być przedmiotem ugody sądowej?
Nie wszystkie sprawy mogą być rozpoznawane przez sąd polubowny, ale jedynie te, których charakter wskazuje na to, że mogą być zakończone przez strony ugodą sądową. Ugoda sądowa to szczególny rodzaj umowy zawartej między stronami, w której strony samodzielnie ustalają między sobą określone prawa i obowiązki. Jest ona zawierana przed sądem i podlega kontroli sądu, tak by nie była sprzeczna z prawem. Ugodą sądową nie mogą zostać zakończone takie sprawy, w których charakter stosunków prawnych, praw lub roszczeń sprawia, że mogą być rozpoznane tylko przez sąd państwowy. Do takich spraw należą na przykład: stosunki małżeńskie niemajątkowe, władza rodzicielska, prawa stanu cywilnego, pochodzenie dziecka, uznania za zmarłego.
Ważne: Dopuszczalny jest także zapis obejmujący spory z zakresu prawa pracy. Może on być jednak dokonany tylko po powstaniu sporu, a nie jak w innym przypadkach również przed powstaniem sporu i wymaga zachowania formy pisemnej. Pewne ograniczenie podmiotowe wynika z art. 1163 k.p.c., zgodnie z którym zapis na sąd polubowny zawarty w statucie lub umowie spółki wiąże wszystkich wspólników (akcjonariuszy) oraz samą spółkę także co do sporów dotyczących uchwał. Interpretacja tego przepisu wskazuje na wyłączenie spod związania zapisem na sąd polubowny członków organów spółki, co oznacza, że do nich taki tryb postępowania nie może mieć zastosowania.
Jaki jest skład sądu polubownego?
Strony mogą w umowie określić liczbę arbitrów. Może to być jeden arbiter albo kilku, przepisy nie zawierają w tym zakresie żadnych ograniczeń. Jeśli strony tego nie określą w umowie, powołuje się sąd polubowny w składzie trzech arbitrów. Umowa nie może przyznawać jednej ze stron większych uprawnień do ustalenia składu sądu polubownego. Takie postanowienia umowy są bezskuteczne.
Kto może być arbitrem i kto go wybiera?
Arbitrem może być osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo, mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Arbitrem nie może być sędzia państwowy (nie dotyczy to sędziów w stanie spoczynku). Arbitrem może więc być każdy, kogo wybiorą strony, poza ograniczeniami wynikającymi z ustawy. Strony mają wpływ na wybór osoby arbitra, skład liczbowy sądu polubownego, a także przesłanki wyłączenia arbitra. Jeśli chodzi o wyłączenie arbitra, to strony mogą samodzielnie ustalić, w jakich przypadkach określony arbiter nie może rozpoznawać ich sprawy.
Ważne: Strony mogą określić dodatkowe kwalifikacje, jakie powinien spełniać arbiter powołany do rozstrzygnięcia ich sporu, takie jak: wiek, wykształcenie, znajomość języka obcego, doświadczenie. Umowa stron może też przewidywać powołanie arbitra przez osobę trzecią. W określonych w ustawie okolicznościach każda ze stron może wystąpić do sądu z wnioskiem o powołanie arbitra lub arbitra przewodniczącego. Arbitra można wybrać z list arbitrów prowadzonych przez większość stałych sądów polubownych.
Jak przepis określają sposób wyboru arbitra?
Strony w umowie o zapis na sąd polubowny mogą uzgodnić sposób powołania arbitrów, a jeśli nie uzgodnią,
stosuje się odpowiednie reguły wynikające z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego:
-jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez sąd polubowny składający się z nieparzystej liczby arbitrów, każda ze stron powołuje równą liczbę arbitrów, a następnie arbitrzy powołują arbitra przewodniczącego. Każda ze stron może więc powołać swoich arbitrów,
-jeżeli strona nie powoła arbitra lub arbitrów w terminie miesiąca od dnia otrzymania żądania drugiej strony, aby to uczyniła, lub jeżeli arbitrzy powołani przez strony nie powołali arbitra przewodniczącego w terminie miesiąca od dnia ich powołania, arbitra lub arbitrów lub arbitra przewodniczącego powołuje sąd powszechny na wniosek którejkolwiek ze stron,
-jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez jedynego arbitra, a w terminie miesiąca od dnia, w którym jedna ze stron zwróciła się o wspólne powołanie arbitra, strony tego nie uczyniły, arbitra powołuje sąd powszechny na wniosek którejkolwiek ze stron,
-jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez sąd polubowny składający się z parzystej liczby arbitrów, każda ze stron powołuje równą liczbę arbitrów, a arbitrzy wybierają ze swego grona przewodniczącego,
-jeżeli strona nie powoła arbitra lub arbitrów w terminie miesiąca od dnia otrzymania żądania drugiej strony, aby to uczyniła lub jeżeli arbitrzy powołani przez strony nie wybrali arbitra przewodniczącego w terminie miesiąca od dnia ich powołania, arbitra lub arbitrów lub arbitra przewodniczącego powołuje sąd powszechny na wniosek którejkolwiek ze stron.
Ważne: Sąd powszechny bierze pod uwagę kwalifikacje, jakie arbiter powinien mieć stosownie do porozumienia
stron oraz inne okoliczności, które zapewniają powołanie na arbitra osoby niezależnej i bezstronnej.
Powołując jedynego arbitra albo arbitra przewodniczącego w sporze między stronami mającymi miejsce zamieszkania
lub siedzibę w różnych państwach, sąd powszechny powinien rozważyć potrzebę powołania osoby
niezwiązanej z żadnym z tych państw.
Kto ocenia działania arbitra?
Ocena wiedzy, kwalifikacji i pracy arbitra należy do stron. Kontrola działalności arbitrów jest poza kompetencją sądu powszechnego. Sąd ten jedynie na wniosek stron może dokonać oceny, czy na skutek działalności arbitrów lub też popełnionych przez nich błędów, wynikła dla stron jakaś szkoda. Poza ustaleniem samej szkody i jej rozmiarów, sąd powszechny nie ma środków prawnych upoważniających do kontrolowania i ingerencji w działalność arbitrów.
Arbiter musi przestrzegać zasad etyki właściwych dla sędziów sądów powszechnych, takich jak:
-niezależność i bezstronność,
-staranność i rzetelność we wszystkich czynnościach postępowania,
-sumienność, prawość i rozwaga przy rozstrzyganiu spraw,
-poufność w zakresie związanym z pełnionymi obowiązkami arbitra.
Czy dopuszczalne jest wyłączenie arbitra?
Wyłączenie arbitra jest możliwe w przypadku:
-zaistnienia okoliczności, które budzą uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności lub niezależności,
-gdy arbiter nie ma kwalifikacji określonych w umowie stron.
Czy możliwe jest odwołanie arbitra?
Strony mogą w każdym czasie złożyć zgodne oświadczenie na piśmie o odwołaniu każdego z arbitrów. Na wniosek którejkolwiek ze stron, sąd powszechny może odwołać arbitra, jeżeli:
-jest oczywiste, że arbiter nie wykona swych czynności w odpowiednim terminie,
-jeżeli opóźnia się z wykonywaniem czynności bez uzasadnionej przyczyny.
Ważne: Strony mogą powołać także arbitra zastępczego. Arbiter zastępczy to taki, który został powołany na wypadek, gdyby jeden z arbitrów wskazanych przez strony nie mógł uczestniczyć w tym postępowaniu lub wydać orzeczenia (np. z przyczyn zdrowotnych, losowych). Zostaje wówczas zastąpiony arbitrem zastępczym.
Czy arbiter ma prawo do wynagrodzenia?
Arbiter ma prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych w związku z wykonywaniem czynności. Z tego tytułu strony odpowiadają solidarnie, (oznacza to, że strony są wspólnie odpowiedzialne za wynagrodzenie arbitrów, bez względu na istniejące między nimi stosunki). Wynagrodzenie arbitra przewodniczącego jest zwykle wyższe niż pozostałych.
Wynagrodzenie ustala się zwykle w drodze ich porozumienia ze stronami. Jeśli takie porozumienie nie nastąpiło, arbiter może żądać ustalenia wynagrodzenia przez sąd powszechny. Stałe sądy polubowne zasady pobierania opłat i przyznawania wynagrodzenia arbitrom określają zwykle w swoich regulaminach. Generalną zasadą jest, że strona przegrywająca ponosi całość kosztów arbitrażu.
Jakie są zasady postępowania przed sądem polubownym?
Zasady postępowania przed sądem polubownym są następujące:
-jeżeli przepis ustawy nie stanowi inaczej, strony mogą uzgodnić zasady i sposób postępowania przed sądem polubownym. Jeśli tego nie zrobią – sąd polubowny może, uwzględniając przepisy ustawy, prowadzić postępowanie w taki sposób, jaki uzna za właściwy,
-sąd polubowny nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem powszechnym,
-strony powinny być traktowane równo, każda ze stron ma prawo do wysłuchania i przedstawienia swoich racji i dowodów na ich poparcie,
-jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, sąd polubowny niezależnie od ustalonego miejsca postępowania, może wyznaczyć posiedzenie w każdym miejscu, jakie uzna za stosowne dla odbycia narady arbitrów albo dla przeprowadzenia dowodów,
-jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, postępowanie przed sądem polubownym rozpoczyna się w dniu, w którym pozwanemu doręczono pismo zawierające żądanie rozpoznania sprawy w tym postępowaniu (tzw. wezwanie na arbitraż),
-wezwanie na arbitraż powinno dokładnie określić strony i przedmiot sporu oraz wskazywać zapis na sąd polubowny, na podstawie którego postępowanie ma być prowadzone, a także zawierać wyznaczenie arbitra, jeżeli należy to do strony, która dokonuje wezwania na arbitraż,
-jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, o języku lub językach postępowania decyduje sąd polubowny,
-w terminie uzgodnionym przez strony lub, jeżeli strony tego nie uzgodniły, w terminie wyznaczonym
przez sąd polubowny powód powinien wnieść pozew, a pozwany może złożyć odpowiedź na pozew,
-do pozwu i odpowiedzi na pozew strony mogą dołączyć dokumenty, jakie uznają za stosowne,
-jeśli strony nie uzgodniły inaczej, sąd polubowny decyduje o tym, czy przeprowadzić rozprawę w celu przedstawienia przez strony twierdzeń lub dowodów na ich poparcie, czy też postępowanie będzie prowadzone na podstawie dokumentów i innych pism, bez wyznaczania rozprawy,
-strony powinny być odpowiednio wcześnie zawiadomione o rozprawie oraz posiedzeniach sądu polubownego, odbywanych w celu przeprowadzenia dowodów,
-wszelkie pisma składane przez stronę sądowi polubownemu powinny być doręczone drugiej stronie,
-obu stronom powinny być doręczone opinie biegłych oraz inne dowody na piśmie, które sąd polubowny może wziąć pod uwagę przy rozstrzyganiu sporu,
-jeżeli strona nie stawi się na rozprawę lub nie przedstawi dokumentów, które obowiązana była przedłożyć, sąd polubowny może prowadzić postępowanie i wydać wyrok na podstawie zebranego materiału dowodowego. Jeśli jednak strona usprawiedliwi swą bezczynność lub nieobecność, a strony inaczej nie postanowiły, wówczas sąd nie może prowadzić postępowania,
-jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, sąd polubowny może wyznaczyć biegłego lub biegłych w celu uzyskania ich opinii.
Ważne: Poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego nie wyłącza możliwości zabezpieczenia przez sąd powszechny roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym. Zabezpieczenie roszczeń polega na udzieleniu tymczasowej ochrony, zmierzającej do tego, by pozwany (uczestnik postępowania) nie miał możliwości podjęcia czynności, które spowodowałyby niemożliwość wykonania przyszłego orzeczenia. Zabezpieczenie takie może polegać między innymi na zajęciu przysługującej pozwanemu ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności lub innego prawa majątkowego; wpisaniu do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości należącej do pozwanego hipoteki przymusowej, ustanowieniu zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, a także na innych czynnościach, w zależności od charakteru sprawy i tego co jest przedmiotem sporu między stronami. Takie postępowanie zabezpieczające ma charakter pomocniczy i odrębny od postępowania wywołanego wniesieniem pozwu lub wniosku do sądu polubownego.
Sąd polubowny również może wydać postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia i tylko od strony zależy, czy taki wniosek skieruje do sądu powszechnego, czy polubownego. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia powinien spełniać wszystkie wymagania dla pisma procesowego. Musi więc zawierać:
-wskazanie stron i ich adresów,
-wskazanie sądu, do którego wniosek jest adresowany, jeśli toczy się już postępowanie w tej sprawie -wskazanie sygnatury akt sprawy,
-dokładne określenie o co się wnosi,
-powinien zawierać wskazanie, w jaki sposób sąd, do którego składa się wniosek o zabezpieczenie, powinien zabezpieczyć roszczenie, zawierać uzasadnienie tego wniosku, a także uprawdopodobnienie przedstawianych w nim okoliczności. Uprawdopodobnienie takie powinno polegać na przedstawieniu dokumentów, rzeczy i innych dowodów, które choćby częściowo wskazują, że twierdzenia zawarte we wniosku mogą być prawdziwe. Wniosek taki koniecznie musi być podpisany przez stronę (lub jej przedstawiciela), która go składa. Nadto musi być złożony w tylu egzemplarzach, ile jest stron postępowania wraz z powołanymi w nim załącznikami (lub ich kopiami).
Jaka jest moc prawna wyroku sądu polubownego?
Wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mają moc prawną równą z wyrokiem lub ugodą zawartą przed sądem powszechnym po ich uznaniu przez sąd powszechny albo stwierdzeniu przez sąd powszechny ich wykonalności. Uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego stanowi swego rodzaju zatwierdzenie tego wyroku przez sąd powszechny, przy czym odmowa takiego zatwierdzenia możliwa jest wyłącznie w ściśle określonych przypadkach. Sąd powszechny nie bada wyroku sądu polubownego pod kątem prawidłowości rozstrzygnięcia.
Nie ma konieczności prowadzenia postępowania o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego, jeśli strona dobrowolnie go wykona. Po zakończeniu rozpoznania sprawy sąd polubowny składa akta sprawy wraz z oryginałem wyroku w tym sądzie powszechnym, który byłby właściwy do rozpoznania sporu, gdyby strony nie dokonały zapisu na sąd polubowny.
Ważne: O uznaniu albo stwierdzeniu wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed tym sądem zawartej, sąd powszechny orzeka na wniosek strony. Większość rozstrzygnięć sądu polubownego wykonywana jest przez strony dobrowolnie.
Co powinien zawierać wniosek o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego?
Do wniosku o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego strona powinna załączyć:
-oryginał lub poświadczony przez sąd polubowny odpis jego wyroku lub ugody przed nim zawartej,
-oryginał zapisu na sąd polubowny lub urzędowo poświadczony jego odpis,
-jeżeli wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta albo zapis na sąd polubowny nie są sporządzone w języku polskim, strona jest obowiązana dołączyć uwierzytelnioną wersję przetłumaczoną na język polski (tj. tłumaczenie dokonane przez tłumacza przysięgłego).
Ważne: Sąd powszechny stwierdza wykonalność wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, nadających się do wykonania w drodze egzekucji, nadając im klauzulę wykonalności. Stwierdzenie wykonalności dotyczy takich orzeczeń sądu polubownego, które w ogóle nadają się do tego, by być egzekwowane przez komornika (np. zasądzenie określonej kwoty pieniężnej, nakaz wydania rzeczy). Jeśli wyrok sądu polubownego nie ma takiego charakteru, nie stwierdza się jego wykonalności, lecz dokonuje się jego uznania.
Kiedy sąd powszechny odmawia uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej?
Sąd powszechny odmawia uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, jeżeli:
-zgodnie zobowiązującym prawem spór nie może być poddany pod rozstrzygnięcie sądu polubownego,
-byłoby to sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).
Ważne: Po przeprowadzeniu postępowania o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wyrok ten ma moc prawną na równi z wyrokiem sądu powszechnego.
Jak przebiega procedura uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej?
Niezależnie od tego, w jakim państwie wyrok sądu polubownego lub ugoda zostały wydane, podlegają uznaniu albo stwierdzeniu wykonalności na zasadach określonych w prawie polskim. Zainteresowana strona zwraca się do sądu, który byłby właściwy dla rozpatrzenia sporu, z wnioskiem o wydanie postanowienia o uznaniu albo stwierdzeniu wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej. Sąd wyda takie postanowienie po stwierdzeniu, że według ustawy spór mógł być rozstrzygnięty przez sąd polubowny oraz, że wyrok jest zgodny z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).
Stwierdzenie wykonalności ma miejsce w toku postępowania o nadanie klauzuli wykonalności. Nie prowadzi się w tym celu odrębnego postępowania. Po przeprowadzeniu kontroli formalnej orzeczenia arbitrażowego, sąd powszechny nadaje takiemu orzeczeniu klauzulę wykonalności.
Czy wyrok sądu polubownego może zostać uchylony?
Wyrok sądu polubownego wydany w Rzeczypospolitej Polskiej może zostać uchylony przez sąd tylko wtedy, gdy strona wniesie skargę o jego uchylenie zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Jeżeli strony ustaliły, że postępowanie przed sądem polubownym będzie obejmowało więcej niż jedną instancję, skarga dotyczy ostatecznego wyroku sądu polubownego rozstrzygającego spór.
Kiedy jest możliwe uchylenie wyroku sądu polubownego?
Strona może w drodze skargi żądać uchylenia wyroku sądu polubownego, jeżeli:
-brak było zapisu na sąd polubowny,
-zapis jest nieważny, gdyż strona nie miała zdolności do czynności prawnych,
-zapis jest bezskuteczny, bowiem narusza zasadę równości stron,
-zapis utracił moc, gdyż sąd polubowny wskazany w zapisie nie przyjął sprawy do rozpoznania lub gdy rozpoznanie sprawy w ramach tego sądu okazało się z innych przyczyn niemożliwe,
-strona nie była należycie zawiadomiona o wyznaczeniu arbitra, o postępowaniu przed sądem polubownym lub w inny sposób była pozbawiona możności obrony swoich praw przed sądem polubownym,
-wyrok sądu polubownego dotyczy sporu nieobjętego zapisem na sąd polubowny lub wykracza poza zakres takiego zapisu,
-skład sądu polubownego był niewłaściwy lub nie zachowano podstawowych zasad postępowania przed tym sądem,
-wyrok uzyskano za pomocą przestępstwa albo podstawą wydania wyroku był dokument podrobiony lub przerobiony,
-w tej samej sprawie między tymi samymi stronami zapadł prawomocny wyrok sądu powszechnego.
Uchylenie wyroku sądu polubownego następuje także wtedy, gdy:
-sąd stwierdził, że według ustawy spór nie może być rozstrzygnięty przez sąd polubowny,
-wyrok sądu polubownego jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).
Jakie są koszty postępowania przed sądem polubownym?
W zakresie kosztów postępowania przed sądem polubownym procedura jest podobna do obowiązującej w sądach powszechnych – przegrywający pokrywa koszty arbitrażu, a wcześniej obie strony wpłacają zaliczki. Z reguły do obliczenia kosztów przed stałym sądem polubownym wykorzystuje się tabelę opłat, które zależą od wartości sporu. Sądy polubowne są uprawnione do samodzielnego ustalania opłat za rozpoznanie sprawy. Jest możliwe, że strony poniosą niższe koszty, niż poniosłyby w postępowaniu przed sądem powszechnym, zwłaszcza w postępowaniu przed sądem ad hoc.Stałe sądy polubowne ustalają taryfy opłat tw regulaminach, zatem z zasadami określania wysokości opłat tzw. wpisu sądowego można się wcześniej zapoznać i dokonać odpowiedniej kalkulacji. Wysokość opłat jest z reguły uzależniona, tak jak w sądach powszechnych, od wartości przedmiotu sporu. Tabele opłat są publikowane na stronach internetowych niektórych stałych sądów polubownych. Najczęściej jest to 75% wartości wpisu wnoszonego, jako opłata, do sądu powszechnego.
Jakie są korzyści poddania sporu do rozstrzygnięcia sądowi polubownemu?
Strony decydując się na poddanie sporu do rozstrzygnięcia sądowi polubownemu mają możliwość:
-uzyskania rozstrzygnięcia sprawy zgodnie z jej specyfiką,
-wyboru arbitra o dużej wiedzy fachowej z dziedziny związanej z rozpoznawaną sprawą,
-wydania rozstrzygnięcia według wcześniej ustalonych, znanych reguł,
-oparcia rozstrzygnięcia na zasadach słuszności i dobrej wiary.
Ważne: Sądy polubowne umożliwiają szybsze rozstrzygnięcie sporu. Koszty takiego postępowania mogą być niższe niż w sądzie powszechnym. Strony mają wpływ na to, kto będzie rozstrzygał ich spór, mają bowiem decydujący wpływ na wybór arbitra. Tych uprawnień strony nie mają w postępowaniu przed sądem powszechnym.
