Wprowadzenie
Ruchy migracyjne obywateli państw Unii Europejskiej, w tym Polski, dają stosunkowo łatwą możliwość podejmowania w innym kraju nauki i pracy, a również zawierania dwunarodowościowych związków małżeńskich i partnerskich, a więc budowania rodziny i posiadania dzieci. Ta łatwość kontaktów osób różnych narodowości sprzyja powstawaniu konfliktów z dziedziny prawa karnego i cywilnego, w tym rodzinnego. Konflikty zgodnie z polskimi uwarunkowaniami prawnymi można rozwiązywać poprzez stosowanie procedury mediacyjnej, w której strony ustalają warunki ugody akceptowane przez sąd, jeśli zawierają się one w granicach obowiązującego prawa i przestrzegania ogólnie przyjętych zasad współżycia społecznego. Konflikty w dwunarodowościowych rodzinach są bardzo skomplikowane, a dla dzieci szczególnie drastyczne. Napięcie związane z rozchodzeniem się rodziców, brak informacji, ich niejasność i niespójność, często słaba znajomość języka jednego z rodziców, niekonsekwencja zachowania rodziców względem dziecka i siebie oraz zmiany nastrojów w rodzinie tworzą układ przeciążający dziecko. Dlatego też grożą nienormatywnym kryzysem w procesie jego rozwoju. Nasilenie kryzysu następuję, gdy dziecko dodatkowo zostaje uprowadzone przez jednego z rodziców lub inną osobę poza granice jego miejsca zamieszkania. Zostaje ono bowiem pozbawione dotychczasowego środowiska i przeniesione do innego, które jest mu obce, z którym trudno nawiązuje relacje z uwagi np. na nieznajomość języka. Wynikają z tego trudności dziecka w szkole lub przedszkolu, pogłębione dodatkowo przez tęsknotę za nieobecnym rodzicem, kolegami i przyjaciółmi, których dziecko ?utraciło?.
W takich konfliktach mediacja jest szczególnie ważna, gdyż strony mogą:
-odreagować emocje,
-przedstawić swoje racje i interesy,
-wypracować, w obecności trzecich bezstronnych osób -mediatorów rodzinnych, zasady opieki nad dzieckiem, co przyspiesza procedurę sądową dotyczącą uregulowania warunków życia i rozwoju dziecka.
Co Konwencja haska mówi o uprowadzeniu dziecka?
Konwencja haska dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenie dziecka za granicę, przyjęta w Hadze 26 października 1981 r., weszła w Polsce w życie w dniu 1 listopada 1992 r. Wiąże ona Polskę z następującymi państwami: Albania, Argentyna, Australia, Austria, Białoruś, Belgia, Brazylia, Bułgaria, Chile, Chorwacja, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Gruzja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Izrael, Kanada, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Meksyk, Monako, Niemcy, Norwegia, Nowa Zelandia, Panama, Paragwaj, Peru, Portugalia, Republika Południowej Afryki, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Sri Lanka, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Ukraina, Urugwaj, USA, Wenezuela, Węgry, Wielka Brytania, Włochy. Zgodnie z Konwencją, bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka ma miejsce wtedy, gdy nastąpiło naruszenie prawa do opieki wykonywanego przez rodziców/opiekunów na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało stałe miejsce pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem. Konwencja przewiduje możliwość obrony w sprawach o powrót dziecka do państwa jego stałego pobytu. Są to następujące podstawy:
1. osoba domagająca się powrotu dziecka, a mająca prawo do opieki nad nim, prawa tego nie wykonywała,
2. osoba mająca prawo do opieki nad dzieckiem zgodziła się na wyjazd dziecka za granicę lub zaakceptowała taki wyjazd po uprowadzeniu lub zatrzymaniu -w takim przypadku najlepiej mieć zgodę na piśmie, jeżeli była jedynie wyrażona ustnie, sąd będzie musiał przeprowadzić postępowanie dowodowe dla poczynienia takiego ustalenia,
3. jest poważne ryzyko, że powrót mógłby narazić dziecko na szkodę fizyczną lub psychiczną lub w jakikolwiek inny sposób postawić je w sytuacji nie do zniesienia,
4. dziecko, które osiągnęło odpowiedni wiek i stopień dojrzałości sprzeciwia się powrotowi do państwa miejsca stałego pobytu,
5. powrót dziecka nie byłby dopuszczalny w świetle podstawowych zasad państwa wezwanego dotyczących ochrony praw człowieka i podstawowych wolności,
6. od chwili uprowadzenia lub zatrzymania dziecka do chwili złożenia wniosku we właściwym sądzie lub organie administracyjnym upłynął okres dłuższy niż rok.
Kto pomaga rodzicowi, któremu uprowadzono dziecko?
Konwencja swym zakresem obejmuje dzieci do 16 lat, które miały miejsce stałego pobytu w państwie należącym do Konwencji, bezpośrednio zanim nastąpiło bezprawne uprowadzenie do innego państwa, które także jest stroną Konwencji lub zatrzymanie w takim państwie. Konwencja obowiązuje również w sprawach o uregulowanie prawa do odwiedzin dziecka. Na Konwencję może powoływać się każdy, czyje prawo do opieki nad dzieckiem zostało naruszone w wyniku uprowadzenia dziecka za granicę lub jego zatrzymania za granicą, a także ten, czyje prawo do odwiedzin dziecka zostało naruszone wskutek odmowy lub ograniczenia możliwości wykonywania tego prawa. Pomoc w sporządzeniu wniosku o powrót dziecka do Polski można uzyskać nieodpłatnie u referentów do spraw obrotu prawnego z zagranicą zatrudnionych w każdym sądzie okręgowym, pracowników zatrudnionych w Ministerstwie Sprawiedliwości -Wydział Prawa Międzynarodowego Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Prawa Europejskiego, 00-950 Warszawa, Al. Ujazdowskie 11 oraz osób zatrudnionych w Biurze Rzecznika Praw Dziecka.
Wnioski sporządzone w trybie Konwencji haskiej w Polsce rozpoznawane są przez Wydział Rodzinny i Nieletnich sądu rejonowego. Od orzeczenia wydanego przez sąd I instancji służy stronom odwołanie do sądu II instancji, tj. sądu okręgowego. Orzeczenie sądu okręgowego kończy postępowanie w sprawie i stronom nie przysługują dalsze środki odwoławcze, w tym kasacja do Sądu Najwyższego. Sąd podejmuje jedynie decyzję o miejscu stałego pobytu dziecka. Wszelkie inne uwarunkowania życia dziecka rozpatrywane są w osobnym postępowaniu, któremu bardzo przydatna jest instytucja mediacji rodzinnej.
Czym wyróżnia się dwunarodowościowa mediacja rodzinna?
Zasady prowadzenia mediacji w rodzinach dwunarodowościowych spełniać muszą warunki każdej mediacji rodzinnej. Ma ona jednak pewne zasadnicze ogólnoeuropejskie regulacje, do których należą:
-wykonalność porozumień mediacyjnych w państwach członkowskich Unii Europejskiej,
-zagwarantowanie poufności mediacji również w następujących postępowaniach sądowych,
-wpływ postępowania mediacyjnego na bieżące terminy przedawnienia.
W Wydziale Prawa Międzynarodowego polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości z roku na rok wzrasta liczba spraw dotyczących uprowadzenia dzieci. Statystycznie jest to około 70% uprowadzeń do Polski i około 30% z Polski. Stąd też ważne okazało się wypracowanie, w ramach procedury mediacyjnej istniejącej w krajach pochodzenia rodziców, zaleceń do rozwiązywania konfliktów w dwunarodowościowych rodzinach. Zawiera je Deklaracja Wrocławska, opracowana w 2007 roku przez zespół polskich i niemieckich mediatorów i sędziów rodzinnych. I tak:
-mediacja powinna być prowadzona przy udziale dwóch mediatorów jako ko-mediacja dwunarodowościowa,
-mediatorzy powinni pochodzić z krajów pochodzenia stron, co gwarantuje znajomość kultury, tradycji i obyczajowości obojga rodziców,
-w celu reprezentowania obu płci zespół mediacyjny powinien składać się z kobiety i mężczyzny,
-zespół mediacyjny powinien posiadać prawnika oraz psychologa lub pedagoga i w razie potrzeby tłumacza.
Dynamika konfliktu wymaga bowiem umiejętności komunikowania się i wiedzy psychologicznej mediatora oraz wiedzy prawniczej z zakresu prawa rodzinnego i postępowania w przypadku rodzicielskiego uprowadzenia dziecka,
-uprowadzenie dziecka wymaga od obojga mediatorów gotowości przeprowadzenia mediacji w ciągu jednego lub dwóch tygodni od otrzymania zlecenia.
Listy mediatorów rodzinnych prowadzą prezesi sądów okręgowych. Informacje o mediatorach można także uzyskać na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (www.ms.gov.pl). W niektórych stowarzyszeniach mediacyjnych mediacje transgraniczne prowadzone są wg zasad określonych Deklaracją Wrocławską (m.in. Stowarzyszenie Mediatorów Rodzinnych, Dolnośląski Ośrodek Mediacji DOM we Wrocławiu czy Centrum Mediacji Partners Polska).
