Przywłaszczenie
Kto przywłaszcza
Przywłaszczenie polega na bezprawnym zatrzymaniu rzeczy, wbrew woli jej właściciela;
– sprawca przywłaszczenia wchodzi w posiadanie rzeczy w sposób legalny (np. wypożycza narty, pożycza pieniądze) a karalne zachowanie polega na chęci zachowania rzeczy dla siebie, pomimo istniejącego obowiązku zwrotu (np. umyślne nie oddanie nart do wypożyczalni po upływie terminu do ich zwrotu, zaprzeczenie faktowi pożyczenia pieniędzy i odmowa ich zwrotu);
– sprawca przywłaszczenia świadomie nie dopełnia ciążącego na nim obowiązku zwrotu rzeczy, dopuszczając się tym samym do jej bezprawnego zatrzymania, wbrew woli właściciela;
– przywłaszczenie może dotyczyć m.in.: rzeczy wypożyczonej (np. nie oddanie wypożyczonego kajaka i zabranie go dla siebie), rzeczy powierzonej sprawcy do wykonania określonego zlecenia (np. zatrzymanie przez malarza na własne potrzeby farb, powierzonych mu przez właściciela budynku do odmalowania ścian), także rzeczy, która omyłkowo znalazła się w posiadaniu sprawcy (np. odmowa wydania paczki adresatowi przez sąsiadkę, której została ona przez pomyłkę doręczona);
UWAGA! Zatrzymanie cudzej rzeczy przez osobę zobowiązaną do jej wydania nie stanowi przywłaszczenia, jeżeli ma to na celu przymuszenie właściciela rzeczy do zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących tej osobie roszczeń o zwrot nakładów na tę rzecz (np. zatrzymanie łódki oddanej na przechowanie do czasu pokrycia kosztów jej przezimowania) lub o naprawienie szkody wyrządzonej przez tę rzecz (np. odmowa wydania krowy, która stratowała pole, do czasu pokrycia szkody przez właściciela krowy).
Jednakże, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego, albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych ? zatrzymanie rzeczy wbrew woli jej właściciela stanowi przywłaszczenie, niezależnie od tego, czy ma to na celu zabezpieczenie roszczeń o nakłady na rzecz lub o naprawienie wyrządzonej przez nią szkody, np. jeżeli osoba wypożyczająca narty poniosła koszty związany z ich naostrzeniem (bo okazało się, że są tępe), to nie może ich legalnie zatrzymać do czasu zwrotu tych kosztów przez wypożyczalnię; zatrzymanie wypożyczonych nart stanowi przywłaszczenie (art. 461 Kodeksu cywilnego).
Cudzą rzecz
– przedmiotem przywłaszczenia jest rzecz należąca do innej osoby niż sprawca;
UWAGA! Sprawcą przywłaszczenia może być także współwłaściciel rzeczy, gdy rozporządza tą rzeczą tak, jakby należała wyłącznie do niego (również współmałżonek, postępujący w ten sposób z rzeczą wchodzącą w skład majątku wspólnego). Odmowa udostępnienia rzeczy jej współwłaścicielowi może zatem zostać uznana za przywłaszczenie.
Rzecz ruchomą
? przywłaszczenie dotyczy rzeczy ruchomych, jak np. motocykl, torba, pieniądze, mebel, zwierzę; Nie jest możliwe dokonanie przywłaszczenia nieruchomości, np. domu, mieszkania, działki, gdyż właściciel cały czas może nią rozporządzać.
WAŻNE! Wartość przywłaszczonej rzeczy nie wpływa na przysługujące Ci prawo do zgłoszenia przywłaszczenia! Policja/ Prokuratura mają obowiązek podjąć odpowiednie działania w każdym przypadku, bez względu na to, ile jest warta przywłaszczona rzecz, np. przywłaszczeniem jest zarówno bezprawne zatrzymanie wypożyczonych sanek o wartości 100 zł, jak i wynajętego samochodu, który jest wart 25 000 zł.
Warto jednak pamiętać, że prawo różnicuje sposób prowadzenia postępowania przez Policję/Prokuraturę oraz odpowiedzialność sprawcy przywłaszczenia w zależności od tego, czy wartość przywłaszczonej rzeczy przekracza kwotę 250 zł, czy też nie.
Prawo majątkowe
– przywłaszczenie może dotyczyć także praw majątkowych, tj. praw, na podstawie których danej osobie przysługują określone korzyści majątkowe, np. prawo własności, prawo pobierania czynszu za wynajem lokalu, prawo wspólnika spółki do wypłaty zysku, prawo twórcy utworu do wynagrodzenia za korzystanie z utworu;
– przywłaszczenie prawa majątkowego polega na tym, że sprawca, który uprzednio wykonywał prawo legalnie, lub z którego mógł legalnie korzystać, zaczyna je wykonywać tak, jakby był do tego uprawniony, a nie wyłącznie upoważniony przez osobę uprawnioną (tzn. wykonuje prawo dla siebie z pominięciem osoby uprawnionej), np. przywłaszczenie cudzych praw autorskich i pobieranie z tego tytułu dochodów;
UWAGA!Sprawcą przywłaszczenia może być także współuprawniony, jeżeli wykonuje prawo w taki sposób, jakby był wyłącznie uprawnionym (tzn. z pominięciem innych współuprawnionych), np. współmałżonek, realizujący prawo wchodzące w skład majątku wspólnego z pominięciem drugiego małżonka; Przykładowo: pobieranie dochodów z wynajmu mieszkania ? nawet jeśli mieszkanie to należy tylko do jednego małżonka ? stanowi wspólne prawo małżonków; jeżeli jeden z małżonków zatrzymuje pieniądze otrzymane z czynszu za wynajem tego mieszkania tylko dla siebie, to dopuszcza się przywłaszczenia prawa majątkowego.
Powierzoną rzecz ruchomą
– rzecz powierzona, to taka, która zostaje przekazana innej osobie w oparciu o szczególne zaufanie właściciela rzeczy do tej osoby i z zastrzeżeniem, że osoba ta nie będzie rozporządzać tą rzeczą jak swoją własnością, np. oddanie zegarka w zastaw, użyczenie samochodu znajomemu, oddanie na przechowanie zbioru książek;
– o zamiarze przywłaszczenia rzeczy powierzonej świadczy rozporządzanie nią tak, jakby było się jej właścicielem, wbrew porozumieniu zawartemu z właścicielem tej rzeczy; O przywłaszczeniu rzeczy może świadczyć m.in. jej zatrzymanie wbrew woli właściciela, zaprzeczanie temu, że się ją posiada, ukrycie rzeczy, czy jej zniszczenie; Przywłaszczenie rzeczy powierzonej stanowi nadużycie zaufania właściciela rzeczy, w związku z tym czyn taki podlega wyższemu zagrożeniu karnemu;
Rzecz znalezioną
WAŻNE!Znalezienie rzeczy nie uprawnia znalazcy do jej przywłaszczenia, czyli traktowania jej jakby była własnością znalazcy! Legalnie można zawładnąć tylko rzeczą niczyją, a rzecz znaleziona może być przecież zgubiona, tzn. mieć właściciela.
– przywłaszczenie rzeczy znalezionej stanowi czyn niedozwolony, jeżeli znalazca nie powiadomi w ciągu 2 tygodni właściciela tej rzeczy (np. gdy znaleziono portfel, w którym znajdują się dokumenty pozwalające zidentyfikować właściciela) lub starosty ? jeżeli nie da się ustalić, kto jest właścicielem rzeczy; W takiej sytuacji należy zgłosić się do Biura Rzeczy Znalezionych starostwa właściwego ze względu na miejsce znalezienia rzeczy albo na komisariat Policji (art. 125 Kodeksu wykroczeń, art. 183 i art. 185 Kodeksu cywilnego oraz rozporządzenie Rady Ministrów z 14 czerwca 1966 r. w sprawach rzeczy znalezionych).
